دوران حسرت!

با توجه به اهمیت وافر سرمایه‌گذاری در مباحث رشد اقتصادی، برخی از کارشناسان از دهه 90 با عنوان دهه از دست رفته یاد می‌کنند.
دور کند موتور سرمایه در گلوگاه مسیر توسعه ایران
آخرین داده‌های مرکز آمار ایران برگرفته از بانک مرکزی از سرمایه‌گذاری خارجیان در ایران متعلق به سال 1400 بوده که در آن مشاهده می‌شود مجموعا طی یکسال، 883 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در ایران صورت پذیرفته است. این درحالیست که با بررسی طولانی مدت‌تر این شاخص، متوجه کاهش قابل توجه آن نسبت به دهه 80 می‌شویم.
مچنین بررسی‌ها از میزان تشکیل سرمایه ثابت در داخل کشور نیز حاکی از روند نزولی در دهه اخیر هستند. برخی از کارشناسان در رابطه با حجم سرمایه‌گذاری در کشور ابراز نگرانی کرده و راه برون رفت از این شرایط را در اصلاحات نهادی و مهار التهابات اقتصادی می‌بینند.
سال‌های وفور سرمایه‌گذاری خارجی در کشور
در ابتدای بازه زمانی مورد بررسی یعنی سال 1382، حجم سرمایه گذاری خارجیان در کشورمان حدود 3.75 میلیارد دلار بود که در سال 1383 حتی به بیش از 4 میلیارد دلار نیز رسید. پس از آن افت شدیدی تجربه شد و تا سال 1387 حجم سرمایه‌گذری خارجی ایران به شدت افت کرد به‌گونه‌ای که حتی 1.7 میلیارد دلار کل مقدار ثبت شده آن در همین بحبوحه زمانی بود.
طبق داده‌های بانک مرکزی، این کاهش شدید در حجم سرمایه‌گذاری خارجی، با تحریم‌های صورت گرفته در زمان دولت نهم همزمان بوده و تقریبا از ابتدای شروع نزاع درباره میزان غنی‌سازی اورانیوم، آغاز شد.
مشاهده می‌شود از سال 1389 مجددا حجم سرمایه‌گذاری خارجی افزایش یافته و در سال 1391 به قله تاریخی خود(در زمان مورد بررسی گزارش) یعنی 4 میلیارد و 488 میلیون دلار رسیده است.
عموما سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل چشم‌انداز سرمایه‌گذاران از آینده یک کشور و میزان رشد انتظاری کشور مذکور افزایش یا کاهش می‌یابد. چراکه به تغییر ظرفیت‌های تولید و رشد یک کشور، سوددهی سرمایه نیز دچار تغییراتی می‌شود. علاوه بر این موضوع، روابط دیپلماتیک و سیاسی یک کشور در جهان بین‌الملل و حقوق مالکیت نیز از دیگر نهادهای مهم و اثرگذار بر میزان سرمایه‌گذاری خارجیان در یک کشور هستند.
روند نزولی سرمایه‌گذاری خارجیان و آرام بخش موقت برجام
بر اساس داده‌ها، از سال 1393 مجددا حجم سرمایه‌گذاری خارجی دچار افت شدیدی شد و حتی به کمتر از 1 میلیارد دلار در سال 1394 رسید؛ اما این کاهش دوام نیافت و در سال‌های 1395 تا 1397 کمی با بهبود روبه‌رو شد. به همین ترتیب طی این سال‌ها حجم سرمایه‌گذاری خارجی تقریبا بین 2.5 تا 3 میلیارد دلار بود.
با توجه به اینکه این رشد همزمان با سال‌های توافق برجام رخ داده است، می‌توان افزایش حجم تجارت خارجی در این مقطع زمانی را به برجام مرتبط دانست.
دره تاریخی سرمایه‌گذاری در 1400
در مقابل آمارها نشان می‌دهند که حجم تجارت خارجی در سال‌های 1398 تا 1400 مجددا افت کرده است. بر این اساس مشاهده‌ می‌شود در این سال‌‌ها حجم سرمایه‌گذاری خارجی در کشور تقریبا حدود 1 میلیارد دلار بوده است. همچنین در سال 1400 که آخرین آمار در دسترس تا زمان نگارش این گزارش است، کمترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی 19 سال مورد بررسی رقم خورده است.
فراز و نشیب سرمایه‌گذاری در داخل کشور
به‌طور کلی سرمایه‌گذاری شامل موجودی انبار و تشکیل سرمایه ثابت می‌شود اما منظور از سرمایه‌گذاری در این گزارش، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است. دلیل این موضوع نیز به ارتباط تنگاتنگ حجم تشکیل سرمایه ثابت با رشد اقتصادی بازمی‌گردد.
این درحالیست که حجم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز طی دهه اخیر رو به زوال رفته است. داده‌ها نشان می‌دهد از سال 1382 تا 1390 تقریبا روند صعودی پرقدرتی در جریان‌های تشکیل سرمایه ثابت ناخالص درون کشور درحال طی شدن بوده است. آمارها نشان می‌دهد بر اساس سال پایه 1390 و داده‌های بانک مرکزی، حجم تشکیل سرمایه ثابت از 118 همت در سال 82، به 169 همت در سال 90 رسیده است.
دهه 90، دهه از دست رفته اقتصاد ایران
در مقابل پس از سال 1390 روند تشکیل سرمایه ثابت در ایران نزولی شده و بجز در سال‌های برجام یعنی 1395 تا 1397، این روند نزولی کم و بیش به مسیر خود ادامه داده است. مشاهده می‌شود در این سال‌ها دوباره میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در حدود 100 تا 120 همت رقم خورده است.
البته شایان ذکر است که از سال 99 روند نزولی تشکیل سرمایه ثابت متوقف شده و هرچند حجم آن در قیاس با دهه 80 آسیب شدیدی را متحمل شده است، اما توانسته از حجمی تقریبا با ثبات برخوردار شود. به همین ترتیب سالانه هرچند بسیار جزئی، اما با رشد همراه بوده است.
تحلیل سرمایه‌گذاری در ایران از نگاه برخی صاحبنظران
برخی از کارشناسان تغییرات میزان تشکیل سرمایه ثابت در ایران را تا حد زیادی متاثر از درآمدهای نفتی می‌دانند. به همین ترتیب عنوان می‌کنند دهه 80 نیز تحت تاثیر درآمدهای نفتی، میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص صعودی بوده است.
عموما سرمایه‌گذاری در یک کشور، موتور رشد اقتصادی آن پنداشته می‌شود. مطالعات اقتصادی بسیاری وجود دارد که بر نقش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در مسیر توسعه یک کشور و رشد اقتصادی آن تاکید دارند.
همچنان که تصویر شد، وضعیت سرمایه‌گذاری در ایران طی یک دهه اخیر روند مطلوبی نداشته است. همین موضوع نیز نگرانی‌های بسیاری برای کارشناسان اقتصاد و توسعه مطرح کرده که دائما بر روی آن تاکید دارند.
به گزارش اقتصادنیوز، برخی از کارشناسان عنوان می‌کنند مشکل ایران در 10 سال گذشته، خلا پس‌انداز نبوده است بلکه طی دهه اخیر قوانین رسمی و غیررسمی(نهادها) به شکلی تغییر کرده که سیستم اقتصادی بخشی از سرمایه‌ها را به سمت فعالیت‌های غیرمولد هدایت کرده است. به عقیده این صاحبنظران، تغییرات درون سیستم اقتصادی گاها تا حدی ناکارا بوده که اتفاقا خروج سرمایه از کشور را تشدید کرده و انگیزه سرمایه‌گذار خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران را به شدت کاهش داده است.