سهم دلاری هر ایرانی از کیک اقتصاد ایران

افزایش رفاه اقتصادی اغلب به عنوان هدف اصلی سیاستمداران و اقتصاددانان ذکر می‌شود. یک معیار بررسی رفاه بررسی سهم درآمدی است که به طور متوسط به هر فرد در کشور می‌رسد. این درآمد حاصل از ارزش افزوده‌ای است که در اقتصاد خلق می‌شود که به آن تولید ناخالص داخلی می‌گویند.
ارزش تولید ناخالص داخلی به ریال گزارش می‌شود اما می‌توان با تبدیل آن به دلار به عنوان یک ارز بین‌المللی معیار فهم دقیق‌تری از تغییرات درآمد سرانه داشت.
در این گزارش درآمد سرانه هر ایرانی بر حسب دلار در نیمه نخست سال‌های 1392 تا 1402 بررسی شده است. نکته مهم این بررسی افت 20.1 درصد درآمد هر ایرانی بر حسب دلار در نیمه نخست امسال نسبت به سال قبل است. همچنین بررسی درآمد سرانه سالانه تا پایان سال 1401 نشان می‌دهد در سال‌های 1397 تا 1399 هر ایرانی به طور متوسط 2 هزار دلار کمتر از سال‌های 1392 تا 1396 درآمد بر حسب دلار داشته است که حاکی از افت رفاهی شدید در این مدت است.
درآمد سرانه، معیار ارزیابی رفاه جامعه
در هر کشور سالانه مقداری کالا و خدمات تولید می‌شود که منجر به خلق درآمد برای کشور می‌شود. بنابراین مجموع ارزش تولیدات صورت گرفته در کشور در یک دوره زمانی که تولید ناخالص داخلی یا GDP نامیده می‌شود برابر است با درآمد ملی کشور. اگر این درآمد کل به تعداد جمعیت تقسیم شود نشان می‌دهد که در یک دوره زمانی چه مقدار درآمد نصیب هر فرد در جامعه شده یا به عبارتی درآمد سرانه مردم کشور چه مقدار بوده است.
بررسی درآمد سرانه معیاری برای ارزیابی رفاه و کیفیت زندگی در جامعه است. در شش ماهه نخست سال 1402 درآمد سرانه هر ایرانی برابر با 17 میلیون و 493 هزار تومان بوده است. این درآمد از تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری به دست آمده و اثر تورم در آن تعدیل نشده است.
اما محاسبه درآمد سرانه بر حسب دلار شاید از جهاتی مفیدتر باشد، زیرا دلار یک ارز بین‌المللی و معیار است و نوسانات آن بر اقتصاد ایران نیز اثر عمیقی دارد. در این گزارش از میانگین قیمت دلار در بازه‌های زمانی شش ماهه و یک ساله استفاده شده و ارزش اسمی تولید ناخالص داخلی به ارزش دلاری تبدیل شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد درآمد سرانه ایرانیان در نیمه نخست سال‌های 1392 تا 1402 در سال 1396 با 2 هزار و 760 دلار بیشترین مقدار خود را در این 11 سال داشته است.
افت 20.1 درصدی درآمد دلاری سرانه هر ایرانی در نیمه نخست 1402
درآمد سرانه ایرانیان در نیمه نخست 11 سال اخیر را در سه بازه می‌توان تفکیک کرد.
بین سال‌های 1392 تا 1396، اقتصاد ایران به دنبال توافق برجام، گشایش‌های بین‌المللی را تجربه کرد و متغیرهای اقتصاد کلان از جمله نرخ دلار در این سال‌ها ثبات نسبی را تجربه کردند. بنابراین درآمد سرانه نیز از 2 هزار و 292 دلار در نیمه نخست سال 1392 به 2 هزار و 760 دلار در نیمه نخست سال 1396 رسید.
اما با بازگشت تحریم‌ها در سال‌ 1397 شوک شدیدی به اقتصاد کشور وارد شد و قیمت ارز جهش زیادی را تجربه کرد. جهش قیمت ارز به معنای کاهش ارزش ارز ملی کشور و گرانی کالاها و خدمات است که افت رفاه جامعه را در پی دارد. این موضوع را می‌توان به خوبی در ارقام درآمد سرانه مشاهده کرد. به طوری که در نیمه نخست سال 1397 درآمد متوسط هر ایرانی با 36.3 درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل به یک هزار و 758 دلار رسید. این افت در نیمه نخست دو سال بعد نیز ادامه داشت به طوری که درآمد سرانه در نیمه نخست سال 1398 با 7.7 درصد کاهش به یک هزار و 622 دلار رسید و در نیمه نخست سال 1399 با 19 درصد کاهش برابر با یک هزار و 313 دلار شد. این یعنی رفاه ایرانیان در این سال‌ها تحت تاثیر افت تولید حقیقی در اقتصاد در کنار کاهش ارزش تولیدات دچار افت محسوسی شد.
اما در سال‌های 1400 و 1401 درآمد سرانه مجددا افزایش یافت. به طوری که در نیمه نخست 1400 با 46.1 درصد رشد به یک هزار و 919 دلار و در سال 1401 با 35.8 درصد به 2 هزار و 606 دلار رسید. این افزایش هم ناشی از رشد تولیدات حقیقی بود و هم بازگشت نسبی ثبات به نرخ ارز.
اما داده‌ها نشان می‌دهد در نیمه نخست سال 1402 درآمد سرانه کاهش 20.1 درصدی را تجربه کرده و به 2 هزار و 82 دلار رسیده است. این افت می‌تواند تا حدی روشن کند چرا با وجود نرخ رشد اقتصادی 7.1 درصدی که یکی از بالاترین نرخ‌های رشد در سال‌های اخیر است، تغییر وضعیتی در کیفیت و رفاه زندگی حس نمی‌شود.
در انتها با توجه به اینکه درآمد سرانه در طی یک سال تصویر دقیق‌تری به دست می‌دهد، ارقام این درآمد در یک دهه اخیر یعنی سال‌های 1392 تا 1401 بررسی می‌شود.
درآمد دلاری سالانه هر ایرانی در یک دهه اخیر
میانگین درآمد سرانه سالانه نیز در روندی مشابه با درآمد شش ماهه در فاصله سال‌های 1392 تا 1396 نسبت به سال‌های پس از آن سطح بالاتری داشته است. در این سال‌ها متوسط درآمد هر ایرانی برابر با 5 هزار دلار بوده و سال 1396 با 5 هزار و 500 دلار رکورددار بیشترین درآمد در این پنج سال بوده است.
اما میانگین درآمد سرانه در سال‌های 1397 تا 1399 به 3 هزار دلار افت کرد. کاهش 2 هزار دلاری متوسط درآمد سرانه می‌تواند روشن کند که سطح رفاهی زندگی مردم در این مدت تا چه حد رو به وخامت گذاشته است.
اما سال‌های 1400 و 1401 با بازگشت نسبی ثبات به اقتصاد درآمد سرانه نیز رشد کرد و به 4 هزار و 200 دلار در سال 1400 و 4 هزار و 900 دلار در سال 1401 رسید. اگرچه همچنان با سال‌های پیش از 1397 فاصله دارد.