از سال ۱۳۶۸ شمسی به بعد، الگوی جهش شدید و افسارگسیخته نرخ ارز در دور دوم دولت‌ها، تنها در یک دولت، نقض شده است: در واقع، از میان چهار دولت هاشمی، خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی، تنها در دور دوم دولت خاتمی، نرخ ارز جهش شدید را تجربه نکرده است. در این گزارش تغییرات قیمت دلار در دور اول و دوم این دولت‌ها بررسی شده است.
در دولت‌های پس از جنگ تحمیلی، تفاوت آشکاری در میزان تغییرات نرخ ارز در دور اول و دوم دولت‌ها وجود داشته است. به‌عنوان یک قاعده، میزان افزایش نرخ دلار در بازار آزاد در این دولت‌ها، در دور دوم بسیار بیشتر از دور اول بوده است. دولت اصلاحات، تنها استثنای این قاعده بوده و در سه دولت دیگر، یعنی دولت‌های هاشمی رفسنجانی، احمدی‌نژاد و روحانی، این الگو به‌صورت تقریبا مشابهی تکرار شده است.
در دور اول دولت هاشمی، نرخ دلار در بازار آزاد از ۱۲۱ تومان به ۱۸۱ تومان رسید و افزایش ۴۹.۶ درصدی را تجربه کرد. اما در دولت دوم هاشمی، کشور با بحران بدهی‌های ارزی روبرو شد و در سال ۷۶ که هاشمی، دولت را به خاتمی تحویل داد، نرخ دلار به ۴۷۸ تومان رسید. بدین ترتیب در دولت دوم هاشمی، نرخ دلار ۱۶۴ درصد افزایش یافت.
استثنای دولت اصلاحات و تجربه ارزی تقریبا موفق آن
در دور اول دولت اصلاحات با اینکه قیمت نفت به شدت کاهش یافته و بود و درآمدهای ارزی کشور وضعیت خوبی تجربه نمی‌کرد، با این حال در مجموع در فاصله بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰، نرخ دلار افزایش ۶۵.۷ درصدی را تجربه کرد. دولت اصلاحات که در آن سال‌ها افزایش تدریجی نرخ ارز را در دستور کار قرار داده بود، متغیرهای کلان اقتصاد کشور را به نحوی مدیریت کرد که در دور دوم این دولت، نرخ ارز جهشی را تجربه نکرد.
نرخ دلار که در آغاز دور دوم دولت خاتمی، ۷۹۲ تومان بود در پایان این دولت در سال ۱۳۸۴ به ۹۰۴ تومان رسید و در چهار سال دوم دولت خاتمی، نرخ دلار تنها ۱۴ درصد افزایش یافت. بعد از پایان دولت اصلاحات اما الگوی جهش نرخ ارز در دور دوم دولت‌ها مجددا از سر گرفته شد. در دولت اول احمدی‌نژاد که با افزایش شدید درآمدهای نفتی، ارز بسیار زیادی به سمت کشور سرازیر شده بود، سیاست تثبیت نرخ ارز دنبال شد و در این دوره، نرخ دلار آمریکا تنها ۱۰.۴ درصد افزایش یافت. اما این تنها آرامش پیش از طوفان بود و با سیاست‌های اقتصادی موجود، «مقدر» بود که در دولت دوم احمدی‌نژاد، نرخ ارز جهش شدیدی را تجربه کند! قیمت هر دلار آمریکا که در سال ۸۸، ۹۹۸ تومان بود در پایان دولت احمدی‌نژاد در سال ۹۲ به بیش از ۳۱۰۰ تومان رسید. بنابراین، نرخ دلار در بازار آزاد در دور دوم دولت احمدی‌نژاد، رشد ۲۱۹ درصدی را تجربه کرد!
دولت تدبیر و امید نیز مستثنی نبود و در این دولت نیز شاهد جهش شدید نرخ ارز در دوره دوم بوده‌ایم. در دولت نخست روحانی در فاصله بین سال‌های ۹۲ تا ۹۶، در مجموع نرخ ارز ۲۷ درصد افزایش یافت. از سال ۹۶ به بعد اما وضعیت به یکباره تغییر کرد. متوسط نرخ دلار که در سال ۹۶ بنا به آمارهای بانک مرکزی ۴۰۴۵ بود در آبان سال ۹۸ به حدود ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان رسیده است. این بدان معناست که تا همین جای کار، نرخ دلار در بازار آزاد در دولت دوم روحانی، ۱۸۲ درصد افزایش یافته است.
به جز دولت خاتمی، در سه دولت دیگر نرخ دلار در دور دوم مسئولیت دولت‌ها، افزایش شدیدی را تجربه کرده است و این افزایش به هیچ وجه با درآمدهای اکثریت جامعه، همخوانی نداشته است. شاید یک توضیح این باشد که دولت‌ها در دور دوم مسئولیت خود، دیگر دغدغه رای مردم را نداشته‌اند و بدین علت با فراغ بال به سیاست افزایش نرخ ارز و افزایش درآمدهای خود از طریق بالا بردن نرخ دلار، آری گفته‌اند. البته در کنار این عامل، مواردی نظیر تحریم‌ها نیز در افزایش نرخ دلار در دور دوم دولت‌های احمدی‌نژاد و روحانی دخیل بوده است. با این حال، هرجا که این دولت‌ها عرصه را تنگ یافته‌اند، اولین مدلی که پیاده کرده‌اند سیاستِ آزادسازی نرخ ارز بوده و در شرایط دشوار به سراغ سیاست‌های کنترلی و سخت‌گیرانه نرفته‌اند. کلید درک افزایش نرخ دلار در دور دوم این دولت‌ها، روی آوردن تمام‌عیارِ آن‌ها به سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها، از جمله آزادسازی قیمت ارز، است.
