حفره در بودجه هدفمندسازی یارانه‌ها

براساس اعلام مرکز پژوهش های مجلس سقف منابع هدفمندی یارانه‌ها به 30 درصد منابع عمومی رسیده است. به طوری که بودجه قانون هدفمندی یارانه‌ها خود به یک بودجه مجزا تبدیل شده است. همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است که ناترازی این بودجه در سال‌های اخیر شدت گرفته و راه‌های نامناسب جهت تامین این کسری منجر به مشکلات زیادی در آینده می‌شود. یکی از این مشکلات تورم است.
در سال گذشته کسری منابع قانون هدفمندی یارانه معادل 123 هزار میلیارد تومان بوده که اگر تعهدات ایفا نشده نیز به آن اضافه شود این کسری به 248 هزار میلیارد تومان می رسد. از دلایل این امر می‌توان به جبران اثر رفاهی ناشی از حذف ارز 4200 تومانی و ناترازی انرژی در کشور اشاره کرد که بار مالی سنگینی به بودجه سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اضافه کرده است.
هدفمندسازی یارانه‌ها به چه معناست؟
قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران، که در سال ۱۳۸۹ تصویب و اجرا شد، به دنبال تغییر نحوه تخصیص یارانه‌ها به مردم بود. به طور ساده، در این قانون به جای اینکه دولت به کالاها و خدمات اساسی مانند سوخت، نان، و برق یارانه پرداخت کند (که به معنای ارزان‌تر بودن این کالاها برای همه بود)، تصمیم گرفت که یارانه‌ها را به صورت مستقیم به مردم پرداخت کند. البته در هر سال تغییراتی در این قانون ایجاد می‌شود.‌
این تغییر به این معنا بود که قیمت کالاها و خدمات به قیمت واقعی بازار نزدیک‌تر شده و دولت به جای پرداخت یارانه به کالاها، پول نقد به حساب مردم واریز کرد. هدف اصلی این قانون کاهش بار مالی دولت، استفاده بهینه‌تر از منابع و جلوگیری از اتلاف یارانه‌ها بود. اما در عمل، اجرای این قانون با چالش‌های زیادی مواجه شد.
منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه ها در بودجه 1402
بودجه 1402 در مجموع منابع و مصارف هدفمندی یارانه ها را معادل 660 هزار میلیارد تومان مصوب کرده است. در تبصره 14 بودجه سال گذشته که مربوط به قانون هدفمندسازی یارانه ها است منابع این قانون شامل فروش داخلی فرآورده‌های نفتی، صادرات فرآورده‌های نفتی ، فروش داخلی گاز طبیعی و بند ص تبصره 1 شرکت ملی گاز می‌شود. عملکرد این قانون در طول سال گذشته برابر با 491 هزار میلیارد تومان گزارش شده که نشان از تحقق 74 درصدی اعتبار مصوب آن دارد. در واقع از 660 هزار میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده در بودجه تنها 491 هزار میلیارد تومان تحقق پیدا کرده است.
در سوی مقابل پرداختی به شرکت‌های دولتی، یارانه نقدی و کالابرگ، یارانه شیر مدارس، مستمری کمیته امداد، مستمری بهزیستی، یارانه نان و یارانه دارو مصارف هدفمندی یارانه ها را تشکیل می‌دهند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اعتبار مصوب جهت تخصیص به موارد مذکور 660 هزار میلیارد تومان بوده که 614 هزار میلیارد تومان آن تحقق پیدا کرده که معادل 93 درصد است.
کسری منابع و مصارف
همانطور که مشاهده شد از کل منابع اختصاص یافته قانون هدفمندسازی یارانه‌ها تنها 491 هزار میلیارد تومان محقق شده درحالی که مصارف این قانون برابر با 614 هزار میلیارد تومان بوده است. از همین‌رو کسری بودجه این قانون 123 هزار میلیارد تومان است. بازوی پژوهشی مجلس راه‌های پوشش این کسری را در گزارش خود توضیح داده است. براین اساس 8 هزار میلیارد تومان مانده از منابع سال 1401 این قانون در جهت پوشش کسری سال گذشته به کار گرفته شده است. همچنین 35 هزار میلیارد از محل اوراق غیر نقدی، 4.5 هزار میلیارد از محل منابع داخلی شرکت بازرگانی دولتی، 15 هزار میلیارد از خط اعتباری بانک مرکزی و 4.5 هزار میلیارد از محل تنخواه این بانک، 36 هزار میلیارد از محل تنخواه خزانه‌داری و در نهایت 20 هزار میلیارد تومان از طریق تسهیلات بانکی تامین شده است. با این وجود اگر تعهدات قانونی ایفا نشده و کسری تعهدی این سازمان به رقم 123 هزار میلیارد تومان اضافه شود کل شکاف میان منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها به 248 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. منظور از تعهدات قانونی ایفا نشده عدم پرداخت سهم شرکت‌های دولتی از هرینه تولید، انتقال و توزیع انرژی و همچنین یارانه دارو است. رقم این تعهدات به ترتیب 90 و 35 هزار میلیارد تومان اعلام شده است.