بازار خودرو این روزها کم رمق است. پیش ازتحریم، بازار از سوی خودروسازان نیمه‌دولتی، شرکت‌های خصوصی و همچنین واردات تامین می‌شد، این در شرایطی است که در حال حاضر، دو خودروساز بزرگ کشور چشم‌انداز چندان روشنی برای رسیدن به هدف تولید یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاهی در سال‌جاری ندارند. از سوی دیگر تولیدکنندگان بخش خصوصی به‌واسطه تحریم و کوچ شرکت‌های خارجی از ایران فعالیت خود را متوقف یا به تعداد محدودی تولید دارند.
واردات هم یکی از مسیرهای تزریق خودرو به بازار است که طی دو سال گذشته از سوی دولت متوقف مانده است.حالا بازار تنها چشم به تولید خودرو از سوی دو خودروساز نیمه‌دولتی و بخش خصوصی دارد. هر چند ایران‌خودرو و سایپا به‌واسطه حمایت دولت، تولید را در سطح قابل‌توقع با توجه به شرایط اقتصادی کشور نگه داشته‌اند اما بخش خصوصی ظاهرا دیگر رمقی برای ادامه تولید ندارد. این بخش همزمان با اوج‌گیری تحریم‌ها و به‌دنبال آن خروج شرکای خارجی از ایران،کم‌کم فعالیت خود را محدود کرد حال آنکه بسیاری از شرکت‌های نوپا نیز برای همیشه از گردونه خودروسازی خارج شدند.
همراه با اعمال تحریم‌های ثانویه تصور بر این بود که با کوچ شرکت‌های اروپایی از ایران، چینی‌ها فعالیت خود را گسترش و جا پای خودروسازان مطرح اروپایی خواهند گذاشت؛ این در شرایطی است که شرکت‌های خودروساز چینی هم به‌واسطه تهدیدهای ایالات‌متحده آمریکا به سرعت قصد خروج از ایران کردند. بدین ترتیب شرکت‌های بخش خصوصی که با خودروسازان چینی اوج گرفتند، در تحریم‌های ثانویه به درخواست شریک خود تولید را متوقف یا در پایین‌ترین سطح قرار دادند. اما دو سال پیش که تحریم‌ها بار دیگر به اقتصاد کشور بازگشت چنین تصوری از عملکرد خودروسازان چینی وجود نداشت.
در دور اول تحریم‌ها در سال‌های ۹۲-۹۱ خودروسازان چینی به سرعت خلأ برندهای اروپایی و آسیایی را پر کردند وتوانستند در آن سال‌ها خودروسازی کشور به‌خصوص در بخش خصوصی را رونق دهند. اما با نگاهی به دور جدید تحریم‌های صنعت خودرو که از مرداد سال ۹۷ به‌دنبال خروج ایالات‌متحده از برجام آغاز شد، شاهد هستیم که شرکای چینی خودروسازان خصوصی نیز تاب مقابله با تحریم‌های جدید را نیاوردند و به ناچار بازار ایران را ترک کردند.
دو عامل در این ارتباط مدنظر بسیاری از کارشناسان قرار دارد. عامل اول را باید در نزدیکی برخی برندهای مطرح اروپایی و آمریکایی به خودروسازان چینی و ایجاد شراکت‌های جدید در فاصله دو تحریم صنعت خودرو دانست. بنابراین شرکای اروپایی و آمریکایی خودروسازان چینی با آغاز دور جدید تحریم‌ها اجازه ادامه فعالیت شرکت‌های چینی با خودروسازان خصوصی کشورمان را ندادند. عامل دیگر مربوط به نقل و انتقالات مالی میان شرکت‌های چینی با خودروسازان خصوصی است. این مساله سبب شد آن بخش از برندهای چینی مستقل که در بازار ایران حضور دارند به دلیل تنگ‌تر شدن حلقه نقل و انتقالات مالی عطای حضور در این بازار را به لقایش ببخشند و آن را ترک کنند. آنچه مشخص است در دور اول تحریم‌ها برخی بانک‌های چینی نقش زیادی در نقل و انتقالات پولی ایفا کردند. با این حال در دور جدید تحریم‌ها بسیاری از بانک‌ها با تهدیدهای ایالات‌متحده آمریکا همکاری خود با طرف ایرانی را متوقف کردند که همین مساله نقش مهمی در عدم شراکت خودروسازان چینی با طرف ایرانی دارد.در هر صورت آنچه از آمارهای تولید بهاری در بخش خصوصی استنباط می‌شود این است که اگرچه تولید در این شرکت‌ها ادامه دارد اما چندان چشمگیر نیست.بر این اساس تولید بیشتر در شرکت‌هایی تداوم دارد که چینی‌ها در آن اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌اند.با این حال این شرکت‌ها نیز در برابر تهدیدات آمریکا دست به عصا شده و فعالیت گسترده‌ای ندارند. آمار تولید خصوصی‌ها خود گویای وضعیت این بخش از خودروسازی کشور است.
وضعیت تولید بهاری خصوصی‌ها
براساس آمارهای منتشره توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت در مجموع سواری‌سازان در بهار ۹۹ توانسته‌اند ۲۰۰ هزار و ۲۸۷ دستگاه از انواع محصولات خود را در خطوط تولید تکمیل کنند. از این تعداد سهم خودروسازان خصوصی ۸ هزار و ۳۲۲ دستگاه بوده است.
مقایسه دو عدد ذکر شده نشان می‌دهد که سهم خصوصی‌ها از کل تولید سواری در بهار ۹۹ بالغ بر ۴ درصد بوده است.
این سهم از تولید سواری در بهار سال‌جاری در حالی رقم خورده است که پیش از بازگشت تحریم خودروسازان خصوصی سهمی در حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از تولید خودروی سواری را در کشور به خود اختصاص می‌دادند. دلیل این کاهش سهم را باید در تداوم تحریم‌های صنعت خودرو جست‌وجو کرد.
حال سری به جزئیات آمار تولید خودروسازان خصوصی بزنیم و ببینیم وضعیت تولید آنها در مدت یاد شده به چه صورت بوده است.
از مجموع ۱۲ شرکت خودروساز خصوصی فعال در کشور در سه ماه ابتدایی سال جاری ۸ شرکت همچنان مشغول به فعالیت بوده ولی ۴ خودروساز هیچ محصولی را در خطوط تولید خود نهایی نکرده‌اند.
همان‌طور که اشاره شد در مدت یاد شده در مجموع ۸ هزار و ۳۲۲ دستگاه خودرو در خطوط تولید خودروسازان خصوصی تولید شده است که در قیاس با آمار تولید بهار گذشته از رشد تولید ۷/ ۳۶ درصدی حکایت دارد.
بیشترین تولید در بازه زمانی یادشده متعلق به شرکت مدیران‌خودرو بوده است. این خودروساز که محصولات برند چینی چری را در ایران مونتاژ می‌کند در فصل بهار ۹۹ توانسته ۶ هزار و ۷۲۵ دستگاه از انواع محصولات خود را در خطوط تولید نهایی کند.
این میزان تولید در سه ماه ابتدایی سال‌جاری در قیاس با مدت مشابه سال ۹۸ نشان‌دهنده رشد تولید ۵/ ۳۰۴ درصدی این خودروساز است.
مدیران خودرویی‌ها در فصل بهار ۹۸ تنها توانسته بودند هزار و ۶۶۲ دستگاه از انواع محصولات خود را تولید کنند.
خودروساز بعدی که توانسته بیشترین تولید را در فصل بهار ۹۹ به نام خود به ثبت برساند، کرمان‌موتور است.
کرمان‌موتور مونتاژ محصولات برند چینی جک را در دستور کار دارد.
البته پیش از بازگشت تحریم‌ها این خودروساز همکاری با هیوندایی را نیز در برنامه داشت. اما شریک کره‌ای کرمان‌موتور به فاصله اندکی بعد از بازگشت تحریم‌های صنعت خودرو، خطوط تولید این خودروساز را ترک کرد.
کرمان‌موتوری‌ها در مدت زمان یاد شده در مجموع هزار و ۲۸ دستگاه خودرو تولید کرده‌اند. آن طور که آمارهای ارائه شده توسط وزارت صمت نشان می‌دهد کرمان‌موتور در بهار امسال تنها تولید جک S۵ را در برنامه داشته است و تمام آمار تولید ثبت شده برای این خودروساز کرمانی شامل این محصول می‌شود.
البته کرمان‌موتور برخلاف مدیران خودرودر بهار ۹۹ به نسبت بهار ۹۸ افت تولید را در کارنامه خود به ثبت رسانده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد کرمان‌موتور در بازه زمان یاد شده افت ۴/ ۶۴ درصدی داشته است.
کرمان‌موتوری‌ها درفصل بهار گذشته توانسته بودند ۲ هزار و ۸۸۷ دستگاه خودرو تولید کنند.
سیف خودرو جایگاه سوم تولید در بهار ۹۹ را به خود اختصاص داده است. این خودروساز خصوصی به مونتاژ محصولات دوبرند چینی BISU و SWM مشغول است.
در بهار ۹۹ سیف خودرویی‌ها در مجموع ۲۶۵ دستگاه از انواع محصولات دو برند یاد شده را در کشور مونتاژ کرده‌اند.
مقایسه آمار تولید سیف خودرو در سه ماه ابتدایی سال جاری در مقایسه با تولید این خودروساز در سه ماه ابتدای سال ۹۸ از رشد تولید ۱۱۶۲ درصدی حکایت دارد. طی بهار ۹۸ تنها ۲۱ دستگاه از انواع محصولات در خطوط تولید سیف خودرو نهایی شده بود.
بهمن موتور نیز در بهار ۹۹ با تولید ۲۲۶ دستگاه از انواع محصولات خود توانسته در رتبه چهارم جدول آمار تولید خودروسازان خصوصی قرار گیرد. هر چند در آمار ارائه شده از سوی وزارت صمت مشخص نشده این تعداد خودروی تولیدی مربوط به کدام محصولات بهمن بوده است اما این خودروساز خصوصی پیش‌تر مونتاژ محصولات برند مزدای ژاپن و دو برند چینی بسترن و‌هاوال را در دستور کار داشت.
همان طور که اشار شد بهمن موتور در بهار سال جاری ۲۲۶ دستگاه خودرو تولید کرده است که در مقابل تولید ۵۲۱ دستگاه در بهار ۹۸ از افت تولید ۵/ ۵۶ درصدی این خودروساز طی بازه زمانی ذکر شده در سال جاری حکایت می‌کند. ریگان خودرو و عظیم خودرو بر اساس آمارهای منتشر شده توسط وزارت صمت در رتبه‌های پنجم و ششم جدول تولید خصوصی‌ها قرار دارند. ریگان خودرو توانسته در سه ماه ابتدایی سال ۹۹ در مجموع ۵۵ دستگاه خودرو تولید کند.
البته این خودروساز به نسبت مدت مشابه در سال ۹۸ افت تولید داشته است. مقایسه آمار تولید ریگان خودرو طی بهار سال جاری با بهار ۹۸ نشان‌دهنده افتی بیش از ۸۰ درصد بوده است. این خودروساز در بهار سال گذشته توانسته بود ۲۷۸ دستگاه خودرو را در خطوط تولید خود نهایی کند. ریگان خودرو مونتاژ برند چینی کوپا را در دستور کار دارد.
حال سراغ وضعیت تولید عظیم خودرو می‌رویم. عظیم خودرویی‌ها در سه ماه ابتدایی سال جاری ۱۳ خودرو را در خطوط تولید خود تکمیل کرده‌اند. این خودروساز که مونتاژ دو برند چینی فوتون و هنتنگ را انجام می‌دهد در بازه زمانی مشابه در سال ۹۸ توانسته بود ۴۲ دستگاه خودرو تولید کند این به آن معناست که عظیم خودرو در بهار ۹۹ در قیاس با بهار سال گذشته افت تولید را در کارنامه خود به ثبت رسانده است. میزان افت تولید این خودروساز ۶۹ درصد بوده است. خودروسازان راین با تولید ۸ دستگاه خودرو در بهار ۹۹ در رتبه بعدی قرار دارد. خودروسازان راین که با گریت وال همکاری می‌کند طی سه ماه ابتدایی سال گذشته هیچ محصولی را از این خودروساز چینی مونتاژ نکرده بود، بنابراین رشد ۸۰۰ درصدی را تجربه کرده است. کارمانیا در قعر جدول آمار تولید خودروسازان خصوصی در بهار ۹۹ قرار دارد. کارمانیا تنها ۲ دستگاه خودرو را در بازه زمانی یاد شده در خطوط تولید خود تکمیل کرده است. این میزان تولید در قیاس با میزان تولید بهار گذشته از افت تولید ۹۷ درصدی این خودروساز حکایت دارد. کارمانیا با برند چینی BYD همکاری دارد.
چهار شرکت خودروسازان بم، صنعت خودروی آذربایجان (AZVICO)، سازه‌های خودرو دیار و سرمایه‌گذاری بایک بین‌الملل در بهار ۹۹ هیچ محصولی را در خطوط تولید خود نهایی نکردند.
