گزارش مرکز آمار ایران درخصوص «دخل و خرج خانوار در سال 1396» منتشر شد.
به طور متوسط هر خانوار شهری ایرانی در سال گذشته حدود 36 میلیون و 700 هزار تومان از محل‌های مختلف درآمد کسب کرده است. حدود 90 درصد از آن؛ یعنی معادل 33 میلیون تومان را صرف «مخارج خوراکی و غیرخوراکی» و 10 درصد باقیمانده را نیز «پس‌انداز» کرده است.
این ترکیب دخل‌وخرج نشان می‌دهد درآمد خانوار نمونه در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن حدود 7/ 15 درصد افزایش یافته است.
اما این افزایش باعث افزایش میل نهایی به پس‌انداز نشده، بلکه عمدتا صرف مخارج غیرخوراکی شده است. نکته دوم اینکه سهم «مخارج خوراکی» از کل مخارج بین دو گروه خانوار کم‌درآمد و پر‌درآمد تفاوت چشمگیری دارد؛ درحالی‌که سهم مخارج خوراکی از کل مخارج خانوار در دهک اول 50 درصد بوده و این نسبت برای دهک دهم تنها 16 درصد بوده است.
نکته سوم تفاوت قابل توجه «وزن خانوارهای دهک‌ها» بین استان‌های مختلف است؛ به‌طوری‌که در استان کرمان حدود 60 درصد خانوارها در دهک‌های اول تا چهام قرار گرفته‌اند؛ اما در دو استان مازندران و تهران کمتر از 12 درصد از خانوارها در این دهک‌ها قرار دارند.
بر مبنای گزارش منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، در سال 1396 در مجموع هر خانوار شهری به‌طور متوسط حدود 36 میلیون و 700 هزار تومان از محل‌های مختلف درآمد کسب کرده است. از این درآمد حدود 33 میلیون تومان، یعنی معادل 90 درصد آن را صرف مخارج خوراکی و غیرخوراکی و 10 درصد آن را پس‌انداز کرده است؛ به این معنی که با تقریب می‌توان گفت میل نهایی به پس‌انداز خانوارهای شهری در سال گذشته حدود 10 درصد بوده است. به‌علاوه، در حالی که درآمد خانوار در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن حدود 6/ 15 درصد افزایش یافته اما میل نهایی به پس‌انداز تقریبا ثابت مانده است.
به این معنا که میل نهایی به پس‌انداز در سال قبل تقریبا چسبنده بوده و خانوارها درآمد مازاد خود را صرف خرید کالاهای لوکس غیرخوراکی می‌کنند. در سال 1396 در حالی که مخارج روی اقلام خوراکی 2/ 15 درصد افزایش یافته، مخارج روی کالاهای غیرخوراکی حدود 16 درصد افزایش یافته است. نکته مهم دیگر این است که سهم اقلام خوراکی در سبد مخارج کلاس‌های مختلف درآمدی تفاوت چشمگیری دارد؛ در حالی که سهم کالاهای خوراکی در سبد مصرفی خانوارهای فقیر حدود 50 درصد بوده این سهم برای خانوارهای با درآمد بالا تنها 16 درصد بوده است.
گزارش بودجه سالانه
مرکز آمار ایران گزارش مربوط به «نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری» را برای سال 1396 منتشر کرد. این گزارش آمار توصیفی خانوارها و همچنین توزیع و ترکیب هزینه و درآمد خانوارهای شهری را به تصویر می‌کشد. به‌طوری که متغیرهایی مانند «سطح درآمد خانوار در سال 1396»، «سطح مخارج خانوار در سال 1396» و «ترکیب اجزای مخارج و درآمدهای خانوارها» و «سبد مصرفی و درآمدی خانوارها در استان‌های مختلف» را ارائه می‌دهد.
هر خانوار در هر دوره مالی ابتدا درآمد دوره‌ای خود را دریافت کرده، سپس بخشی از آن را صرف هزینههای ضروری و غیرضروری خود می‌کند. درآمد از محل‌هایی مانند دستمزد، سود و اجاره کسب شده و هزینه‌ها نیز صرف محل‌های هزینه‌ای، خوراکی و غیرخوراکی می‌شود. اختلاف دو سطح درآمد و مخارج یا پس‌انداز می‌شود(در صورتی که درآمد بیشتر از هزینه باشد) یا هم از پس‌اندازهای سال قبل برداشته می‌شود.(در صورتی که هزینه‌ها بیشتر از درآمدهای دوره باشد.)
بنابراین این گزارش به نوعی تغییر رفاه خانوارها را نمایندگی می‌کند.
متوسط هزینه‌ها و درامد خانوار بر حسب استان
بررسی متوسط هزینه کل سالانه یک خانوار شهری نشان می‌دهد که استان تهران با ٤٧٩،٩٤٨ هزار ریال بیشترین و استان کرمان با ١٩٢،٣٢٩هزار ریال کمترین هزینه را در سال ١٣٩٦ داشته‌اند..
همچنین استان تهران با ٥١٥،٣٥١ هزار ریال بیشترین و استان آذربایجان غربی با ٢٤٠،٣٩٣ هزارریال، کمترین متوسط درامد سالانه یک خانوار شهری را در سال ١٣٩٦ به خود اختصاص داده است
پایان یک روند مثبت
از مجموع حدود 33 میلیون تومان هزینه خانوار شهری در سال گذشته، حدود 23 درصد صرف «هزینههای خوراکی و دخانی» و 77 درصد سهم «هزینههای غیرخوراکی» شده است. به‌علاوه، بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن خانوارها تمایل خفیفی به سمت هزینههای غیرخوراکی داشته‌اند، به‌طوری که در سال 1396 نسبت به سال قبل از آن در حالی که «هزینههای خوراکی و دخانی» 2/ 15 درصد رشد را تجربه کرده‌اند، هزینههای غیرخوراکی حدود 16 درصد رشد داشته‌اند. این تغییر خفیف نشان می‌دهد بخشی از اثرات منفی رفاهی سال‌های ابتدایی دهه جاری، در سال قبل در حال برگشت بود اما با توجه به تورم اتفاق افتاده در سال‌جاری، انتظار نمی‌رود این روند رو به رشد با سرعت خفیف ادامه داشته باشد.
ترکیب سبد سفره گروه‌ها
در بخشی از این گزارش، مرکز آمار ایران ترکیب هزینه خانوارها را بر حسب طبقات درآمدی آنها گزارش می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد هرچه از سمت طبقات پایین به سمت طبقات درآمدی بالا حرکت کنیم هزینههای خوراکی و دخانی سهم کمتری در کل سبد مخارج خانوار دارد. به‌عنوان مثال، ترکیب سبد مخارج خانوارها در پایین‌ترین طبقه درآمدی حدود 50 درصد و 50 درصد بوده است. این در حالی است که این ترکیب برای خانوارهای در آخرین طبقه درآمدی به 16 و 84 درصد به نفع مخارج غیرخوراکی تغییر کرده است. به این معنی که خانوارهای فقیر حدود 50 درصد از درآمد مخارج خود را صرف اقلام خوراکی و دخانی می‌کنند اما این نسبت برای خانوارهای با درآمد بالاتر تنها حدود 16 درصد بوده است.
فراوانی خانوارها در دهک‌ها
در آخرین گزارش مرکز آمار 18 هزار و 701 خانوار به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است. در این گزارش، تعداد خانوارها بر حسب میزان هزینه‌ای که در سال گذشته کرده‌اند، به تفکیک آمده است. در کل کشور، بیشترین فراوانی در گروه هزینه‌ای 19 میلیون و 500 هزار تومان تا 27 میلیون تومان(دهک ششم هزینه‌ای) قرار دارد. تقریبا 21 درصد از خانوارهای کشور در سال گذشته بین 5/ 19 تا 27 میلیون تومان هزینه داشته‌اند؛ یعنی به ازای هر 5 خانوار، یک خانوار درآمد ماهانه‌اش بین 6/ 1 تا 2/ 2 میلیون تومان بوده است.
پس از این گروه، بیشترین فراوانی در دو گروه با هزینه سالانه 27 تا 36 میلیون تومان و 12 تا 5/ 16 میلیون تومان قرار دارد. نکته قابل توجهی که از این داده‌ها قابل استخراج است، اینکه 30 درصد خانوارهای کشور، هزینه سالانه کمتر از 5/ 16 میلیون تومان در سال داشته‌اند. یعنی حدود یک سوم از خانوارهای کشور در سال گذشته، کمتر از یک میلیون و 375 هزار تومان در ماه هزینه کرده‌اند. از طرف دیگر، هزینه ماهانه تقریبا 11 درصد خانوارهای کشور بیش از 4 میلیون تومان در سال 96 ثبت شده است. نزدیک به 6 درصد خانوارها نیز در سال گذشته بیش از 5 میلیون تومان در ماه هزینه کرده‌اند.
وضعیت استان‌ها: حدود یک سوم خانوارهای کشور در دهک‌های اول تا چهارم هزینه‌ای قرار دارند. مطابق گزارش مرکز آمار، سال گذشته بیش از 30 درصد از خانوارها، در ماه کمتر از یک میلیون 375 هزار تومان هزینه کرده‌اند.
در بین استان‌ها، بیشترین فراوانی دهک‌های پایین در استان کرمان قرار دارد، به‌طوری که 60 درصد خانوارهای ساکن در این استان در دهک اول تا چهارم هزینه‌ای قرار گرفته‌اند. وضعیت در استان سیستان و بلوچستان مشابه استان کرمان است.
در مقابل، در دو استان تهران و مازندران کمترین فراوانی خانوارها در دهک‌های پایین درآمدی قرار دارد. در استان تهران، 5/11 درصد خانوارها هزینه ماهانه کمتر از یک میلیون و 375 هزار تومان داشته‌اند.
در مقابل 11 درصد از خانوارهای کشور در دهک‌های نهم و دهم هزینه‌ای(درآمد بیش از 4 میلیون تومان در ماه) قرار گرفته‌اند. در استان تهران هزینه یک پنجم خانوارها در ماه بیش از 5 میلیون تومان ثبت شده(دهک دهم)، اما درصد خانوارهای با این شرایط در استان سیستان و بلوچستان معادل 7/1 درصد بوده است. به‌طور کلی کمترین فراوانی دهک‌های نهم و دهم درآمدی نیز در استان کرمان گزارش شده است
وضعیت درآمدی
دسته‌بندی‌ای که در مورد هزینه خانوارها شده، در مورد درآمدها نیز عینا آمده است. دهک ششم درآمدی همانند دهک هزینه‌ای بیشترین فراوانی را دارد؛ به‌طوری که 20 درصد خانوارها سال گذشته درآمد سالانه بین 5/ 19 میلیون تومان تا 27 میلیون تومان داشته‌اند. اما در سال گذشته معادل 5 درصد از خانوارهای کشور، درآمد ماهانه کمتر از 625 هزار تومان در ماه داشته‌اند. در مقابل، درآمد بیش از 8 درصد خانوارها، بیش از 5 میلیون تومان در ماه ثبت شده است.
توزیع استانی دهک‌های درآمدی تقریبا مشابه دهک‌های هزینه‌ای بوده است. مثلا در استان تهران حدود 38 درصد خانوارها، با درآمد ماهانه بیش از 4 میلیون تومان در ماه زندگی کرده‌اند. محاسبات نشان می‌دهد 7/ 17 درصد از خانوارهای کشور درآمد ماهانه کمتر از یک میلیون و 375 هزار تومان داشته‌اند. این عدد برای استان‌های تهران و البرز کمتر از 5 درصد و برای استان مازندران حدود 6 درصد بوده است. در مقابل در استان سیستان و بلوچستان، بیش از 50 درصد خانوارها با درآمد ماهانه کمتر از یک میلیون و 375 هزار تومان زندگی خود را گذرانده‌اند.
