افت «بهره‌وری سرمایه» بیشتر از نیروی کار

بررسی وضعیت رشد بهره‌وری عوامل تولید در اقتصاد ایران روایتگر این موضوع است که طی یک دهه اخیر در برخی سال‌ها بهره‌وری نیروی کار بیشتر از سرمایه بوده و در برخی سال‌ها این روند معکوس بوده است.
مطابق آخرین گزارش بانک مرکزی، در سال 1400 رشد بهره‌وری نیروی کار در اقتصاد معادل 3.71 درصد و رشد بهره‌وری سرمایه 4.4 درصد بوده است و به عبارتی می‌توان گفت در مقطع مذکور میزان افزایش بهره‌وری سرمایه بیش از افزایش بهره‌وری در مورد نیروی کار بوده است.
اهمیت بررسی بهره‌وری عوامل تولید
بهره‌وری در ادبیات اقتصادی عبارت است از مقایسه میزان تولید بدست آمده با منابع به‌کار گرفته شده برای آن، در واحد زمان. کارشناسان معتقدند اگر بتوانید محصول بیشتری با همان منابع فعلی تولید کنید بهره‌وری تولید شما بالا می‌رود یا اگر همان میزان محصول را با صرف منابع کمتر تولید کنید، باز هم همین معنی را دارد (اصطلاحا تخصیص بهینه عوامل تولید نیز تعریف می‌شود).
بهره‌وری عوامل تولید یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصاد کلان بوده و نقش موثری در رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی دارد؛ بنابراین بهره‌وری نقش موثری در علم اقتصاد ایفا می‌کند.
با توجه به اینکه سرمایه و نیروی کار دو عامل کلیدی تولید محسوب می‌شوند، مقایسه بهره‌وری این دو عامل می‌تواند تحلیلی از وضعیت کاربرد بهینه این عوامل در اقتصاد ایران ارائه دهد.
بنابراین می‌توان گفت «بهره‌وری نیروی کار»، میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) ایجاد شده توسط یک ساعت کار، توسط نیروهای شاغل در فرآیند تولید را نشان می‌دهد.
همچنین «بهره‌وری سرمایه» نشان می‌دهد که به ازای هر واحد سرمایه ثابت، بنگاه اقتصادی چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است.
ارزیابی روند شاخص بهره‌وری نیروی کار
بررسی‌ها نشان می‌دهد‌ رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران طی سال‌های 1391 تا 1400 مسیر پرنوسانی را رقم زده است. شاخص بهره‌وری نیروی کار در سطح کل کشور در طی ۱۰ سال به طور متوسط سالانه 5.6 درصد کاهش یافته است.
رشد بهره‌وری نیروی کار در سال‌های 99 و 1400 به صورت متوالی رقم مثبتی را نشان می‌دهد که در مقایسه با سال‌های 96 تا 98 که این شاخص منفی شده بود، نشانه‌هایی از بهبود شاخص مذکور داشته است.
در سال 1400، رشد بهره‌وری نیروی کار معادل 3.7 درصد ثبت شده است. به عبارتی می‌توان گفت در سال مذکور تولید ناخالص بدست آمده در اقتصاد ایران نسبت به نیروی کارِ به کار گرفته شده در اقتصاد نسبت به سال قبل 3.7 درصد بیشتر شده که به معنی افزایش بهره‌وری نیروی کار است.
این ارزیابی همچنین نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در سال 99 با 8.6 درصد در بالاترین سطح این بررسی قرار می‌گیرد.
آنالیز روند رشد بهره‌وری سرمایه در کل اقتصاد ایران
آمار و داده‌ها حاکی از آن است که رشد بهره‌وری سرمایه طی ۱۰ سال با فراز و فرودهایی همراه بوده است، بطوریکه در سال 95 (اوج برجام) به سبب افزایش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات رشد بهره‌وری سرمایه به نقطه اوج خود رسیده و در ادامه تا سال 97 روند نزولی را به جا گذاشته است.
برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد شاخص بهره‌وری سرمایه در سطح کل کشور در طی ده سال به طور متوسط سالانه 8.6 درصد کاهش یافته است.
درسال‌های 99 و 1400 این شاخص پس از تجربه رشد منفی در سال‌های قبل، رشد مثبتی را نشان می‌دهد. بر مبنای آمار ارائه شده رشد بهره‌وری نیروی کار در سال 1400 معادل 4.4 درصد برآورد شده است که نسبت به سال قبل 0.5 واحد درصد بیشتر شده است.
مقایسه‌ای از وضعیت روند بهره‌وری سرمایه و نیروی کار در اقتصاد ایران
مطابق داده‌های بانک مرکزی، بهره‌وری سرمایه و نیروی کار طی سال‌های 1391 تا پایان سال 1400 مسیر نوسانی را به ثبت رسانده است.
در ابتدای دهه 90 رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار بالاتر از رشد بهره‌وری سرمایه بوده است. اما از سال 94 به بعد مشاهده می‌شود این روند تغییر جهت داده و تا پایان سال 98، رشد بهره‌وری سرمایه بالاتر از رشد بهره‌وری نیروی کار به ثبت رسیده است. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت در مدت مذکور تخصیص سرمایه در فرایند تولید بهینه‌تر از تخصیص نیروی کار بوده است. این موضوع دلالت بر این دارد که درسال 94، پس از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های اقتصادی در ایران، واردات کالاهای سرمایه‌ای شدت گرفت و منجر به رشد بیشتر بهره‌وری سرمایه شده است.
در سال‌های 99 و 1400 روند رشد بهره وری نیروی کار و سرمایه پس از تجربه دو سال رشد منفی، رشد مثبتی را نشان می‌دهند. در سال 1400 رشد بهره‌وری نیروی کار در اقتصاد معادل 3.71 درصد و رشد بهره‌وری سرمایه 4.4 درصد بوده و به عبارتی می‌توان گفت میزان افزایش در بهره‌وری سرمایه بیش از افزایش بهره‌وری در سرمایه بوده است.
براساس مطالعات صورت گرفته بهره‌وری نیروی کار تحت تاثیر مولفه‌هایی نظیر تغییر سطح کیفی نیروی کار به واسطه آموزش، کسب تجربه و تخصص در کار، تغییر شرایط کار و مهارت، تغییر می‌کند.
به گزارش اکوایران،علاوه بر آن، عوامل موثر در افزایش بهره‌وری سرمایه را نیز درمواردی از جمله افزایش استفاده از ظرفیت‌های موجود، ارتقای دانش علمی فنی وتخصصی منابع انسانی جهت استفاده کاراتر از ماشین‌آلات و تجهیزات و همچنین پیشرفت فنی که تولید بیشتر از ماشین‌آلات و تجهیزات جدید را در پی دارد می‌توان برشمرد.
شناسایی دلیل یا دلایل تغییر بهره‌وری نیروی کار از اهمیت خاصی برخوردار است، چراکه از این طریق می‌توان تا حدودی روند تغییر بهره‌وری نیروی کار و سرمایه را در جهت دلخواه تغییر داد.