خاک خوردن پروژه‌های عمرانی نیمه‌کاره

تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بخشی از بودجه هر ساله کشور است که مشخص می‌کند دولت در سال پیش رو چه میزان برای طرح‌های عمرانی سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
طرح‌های تملک یکی از کانال‌های عمده سرمایه‌گذاری دولت برای گسترش بخش‌های تولیدی و خدماتی کشور است که در اغلب موارد منجر به رشد زیرساخت‌های کشور می‌شود؛ بنابراین اهمیت زیادی دارد. دولت در لایحه بودجه سال جاری، 400 هزار میلیارد تومان به این طرح‌ها اختصاص داده که این مقدار نسبت به بودجه سال 1402 کمتر از 7 درصد رشد داشته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی طرح‌های عمرانی را در لایحه 1403 بررسی و آن را با سال‌های قبل مقایسه کرده است. این گزارش نشان می‌دهد سهم این طرح‌ها از کل مصارف عمومی کشور به 16 درصد رسیده که کمترین سهم از سال 1400 تا کنون است. همچنین مطابق گزارش این مرکز، اغلب طرح‌ها دچار گذر زمان شده و طرح‌های توجیهی آن‌ها مربوط به سال‌ها پیش است. با این حال، دولت اقدام موثری برای غربال این پروژه‌ها در لایحه 1403 انجام نداده است.
طرح‌های عمرانی در بودجه 1403
اعتبار کل طرح‌های عمرانی در لایحه بودجه 1403، بالغ بر 400 هزار میلیارد تومان است. از این رقم، 263 هزار میلیارد تومان به طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی اختصاص دارد، 71 هزار میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌های کشور و 66 هزار میلیارد تومان به ردیف‌های متفرقه. این میزان بودجه برای 2 هزار و 325 طرح است که به تفکیک به آن‌ها در قانون بودجه اشاره شده است.
مبلغ تخصیص داده شده برای پروژه‌های عمرانی نسبت به 1402 به میزان 7 درصد رشد کرده است. با این حال سهم این طرح‌ها از کل مصرف عمومی در قانون بودجه کاهش یافته است.
افت سهم پروژه‌های عمرانی از کل منابع بودجه
رقم کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال 1403 برابر با 2 هزار و 462 هزار میلیارد تومان تعیین شده است. بنابراین مبلغ 400 هزار میلیارد تومانی برای طرح‌های عمرانی سهم 16 درصدی از کل بودجه دولت را در این سال تشکیل می‌دهد.
سهم این طرح‌ها از کل بودجه می‌تواند نشان دهد که دولت چه میزان به گسترش زیرساخت‌های کشور توجه داشته است. بررسی بودجه سال‌های اخیر حاکی از این است که دولت در سال 1403 کمترین توجه را به این موضوع داشته و سهم این طرح‌ها از کل منابع و مصارف بودجه به کمترین عدد از سال 1400 رسیده است.
نکته مهم دیگر در رابطه با طرح‌های عمرانی، انباشت طرح‌هایی است که بدون هیچ پیشرفتی از بودجه یک سال به بودجه سال بعد منتقل می‌شوند.
خاک خوردن پروژه‌های عمرانی نیمه‌کاره در قوانین بودجه
طرح‌های عمرانی را می‌توان به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم کرد. طرح‌های جاری آن‌هایی هستند که به تعمیر و تجهیز ماشین‌آلات و امکانات می‌پردازند. این طرح‌ها بخش کوچکی از کل طرح‌های تملک را تشکیل می‌دهند. اما سایر طرح‌ها پروژه‌هایی با زمان آغاز و پایان مشخص هستند که به آن‌ها طرح‌های غیرجاری گفته می‌شود.
در لایحه بودجه 1403، از میان تمام 2 هزار و 325 طرح عمرانی، 558 عدد آن‌ها جاری و هزار و 767 عدد آن‌ها غیر جاری هستند. همچنین اعتبار طرح‌های جاری بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان و اعتبار طرح‌های غیر جاری 243 هزار میلیارد تومان مشخص شده است.
مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بسیاری از طرح‌های غیرجاری موجود در لایحه 1403 پروژه‌هایی هستند که از سال‌های قبل باقی مانده‌اند و اتمام همه‌ آن‌ها حدود 2 هزار همت اعتبار نیاز دارد. مشخص است که با اختصاص تنها 243 هزار میلیارد تومان به این طرح‌ها، بسیاری از آن‌ها همچنان ناتمام باقی خواهند ماند و به بودجه سال بعد منتقل خواهند شد.
به گزارش اکو ایران، مطابق این گزارش، میانگین عمر این طرح‌ها به 17 سال رسیده و اگر با همین روند قرار به ادامه باشد، هشت سال زمان برای پایان آن‌ها لازم است.
مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از ایرادات جدی مربوط به این بخش از بودجه را عدم غربالگری این طرح‌های عمرانی دانسته است، زیرا بسیاری از آن‌ها با گذر زمان دیگر توجیه فنی و اقتصادی ندارند و تنها باری بر دوش بودجه کشور هستند.