دیده‏‏‌بانی ریسک‏‏‌های کسب و کار

علی داوری*
مهدی صانعی**
«دیده‌‌‌بان کسب و کار» و گاهنامه مدیر، با توجه به مسوولیت اجتماعی خود، برای پنجمین سال پیاپی اقدام به رصد و پایش فضای کسب و کار کرده‌‌‌اند. به همین منظور، پرسشنامه الکترونیک به عنوان ابزار گردآوری داده‌‌‌های مورد نیاز انتخاب شد و با بهره‌‌‌مندی از تجربه سال‌‌‌های قبل، مورد بازبینی و بهبود قرار گرفت. این پرسشنامه در اسفند ۱۴۰۳ برای اعضای جامعه هدف که عبارتند از مدیران، کارآفرینان و کارشناسان سطح کشور، ارسال شد.
در مجموع، ۱۶۲۴ پرسشنامه دریافت شد. ۲۱ درصد پاسخ‌‌‌دهندگان زن و ۷۹ درصد آنها مرد بوده‌‌‌اند. همچنین از نظر سطح تحصیلات، ۹ درصد از پاسخ‌‌‌دهندگان مدرک دیپلم و کاردانی، ۲۹ درصد کارشناسی، ۴۵ درصد کارشناسی ارشد و ۱۷درصد مدرک دکتری دارند. ۶۲درصد پاسخ‌‌‌دهندگان در بخش خصوصی فعالند، ۱۹ درصد در بخش دولتی، ۱۱درصد در بخش نیمه‌‌‌خصوصی و ۳درصد در استارت‌‌‌آپ‌‌‌ها فعالیت می‌‌‌کنند. ۵ درصد هم در سایر بنگاه‌‌‌ها فعالند.
نتایج این پیمایش حاکی از آن است که همچنان بدبینی نسبت به فضای کسب و کار در ۱۴۰۴ پابرجاست. این موضوع در گزارش سال قبل (که در تاریخ ۱۴۰۳.۳.۱۰در همین صفحه به چاپ رسید) هم مشاهده شده بود.
در این گزارش، ریسک‌‌‌ها به دو گروه ریسک‌‌‌های کلان و ریسک‌‌‌های صنعت یا خرد تقسیم شده‌‌‌اند.
۱- ریسک‌‌‌های کلان کسب و کار
قدرت خرید مردم: 91 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 قدرت خرید مردم کاهش خواهد یافت. در همین راستا، 4 درصد معتقدند قدرت خرید افزایش می‌‌‌یابد و 5 درصد آن را مشابه سال قبل می‌‌‌دانند.
وضعیت اشتغال: 76 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 بیکاری افزایش خواهد یافت. همچنین 6 درصد معتقدند امسال افزایش اشتغال خواهیم داشت و 18درصد هم معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
وضعیت تولید: 76درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 رکود تشدید خواهد شد. همچنین 7 درصد معتقدند رونق تولید خواهیم داشت و 17 درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
وضعیت صادرات: 12 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد رونق صادرات خواهیم بود. همچنین 71 درصد معتقدند صادرات محدودتر می‌‌‌شود و 17درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
واردات مواد اولیه، تجهیزات و قطعات: 5 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد تسهیل واردات خواهیم بود. اما 78 درصد معتقدند واردات سخت‌‌‌تر خواهد شد و 17 درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
رکود اقتصادی: 33درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 رکود اقتصادی مشابه سال قبل خواهد بود. 5 درصد معتقدند افزایش رونق خواهیم داشت و 62 درصد معتقدند رکود اقتصادی تشدید خواهد شد.
تحریم‌‌‌ها: 7درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تحریم‌‌‌های بین‌‌‌المللی علیه ایران کاهش می‌‌‌یابد. 25 درصد معتقدند شرایط تحریم مشابه سال قبل است و 68 درصد معتقدند تحریم‌‌‌ها تشدید خواهد شد.
نرخ رشد اقتصادی: 62 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 رشد اقتصادی منفی خواهد بود. همچنین 10 درصد معتقدند رشد اقتصادی مثبت است و 28 درصد معتقدند رشد تقریبا صفر خواهد بود.
تورم: 90 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تورم افزایش خواهد یافت. همچنین 3 درصد معتقدند تورم کاهش می‌‌‌یابد و 7 درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
تامین مالی کسب و کارها: 25درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تامین مالی کسب و کارها از نظام مالی مشابه سال قبل خواهد بود. همچنین 5 درصد معتقدند تامین مالی تسهیل خواهد شد و 70 درصد معتقدند تامین مالی سخت‌‌‌تر می‌‌‌شود.
فرار سرمایه از کشور: 80 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 فرار سرمایه از کشور تشدید خواهد شد. 3درصد معتقدند کاهش فرار سرمایه خواهیم داشت و 17درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
سرمایه‌‌‌گذاری خارجی: 71 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 سرمایه‌‌‌گذاری خارجی در کشور کاهش خواهد یافت. 6 درصد معتقدند سرمایه‌‌‌گذاری خارجی افزایش می‌‌‌یابد و 23 درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
تسهیل راه‌‌‌اندازی کسب و کار: 43درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 حمایت و پشتیبانی از کارآفرینان و تسهیل راه‌‌‌اندازی کسب و کار مشابه سال قبل خواهد بود. همچنین 13درصد معتقدند حمایت‌‌‌ها بیشتر خواهد شد و 44درصد معتقدند حمایت و تسهیل راه‌‌‌اندازی کسب و کار کمتر می‌‌‌شود.
تاثیر احیای احتمالی برجام یا سایر توافق‌‌‌ها بر رونق کسب و کارها: 45درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 احیای احتمالی برجام تاثیر زیادی بر رونق کسب و کارها خواهد داشت. همچنین 27درصد معتقدند تاثیر این موضوع متوسط و 28درصد معتقدند تاثیر آن کم خواهد بود.
مهاجرت نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده: 76 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 مهاجرت نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده افزایش خواهد یافت. همچنین 3درصد معتقدند مهاجرت کاهش می‌‌‌یابد و 21 رصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
دسترسی به فناوری‌‌‌های جدید: 29درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 دسترسی به فناوری‌‌‌های جدید افزایش خواهد داشت. همچنین 31درصد معتقدند این دسترسی کاهش می‌‌‌یابد و 40درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
تاثیر استمرار قطعی برق بر فعالیت کسب و کارها: 70درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تاثیر استمرار قطعی برق بر فعالیت کسب و کارها زیاد است. 23درصد معتقدند این تاثیر متوسط و 7درصد معتقدند تاثیرش کم است.
تاثیر استمرار قطعی گاز بر فعالیت کسب و کارها: 58درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تاثیر استمرار قطعی گاز بر فعالیت کسب و کارها زیاد است. 28درصد معتقدند این تاثیر متوسط و 14درصد معتقدند تاثیرش کم است.
تاثیر هوش مصنوعی بر حجم فعالیت در کسب وکارها: 58درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 تاثیر هوش مصنوعی بر حجم فعالیت در کسب و کارها مثبت است. 35 درصد معتقدند هوش مصنوعی بر حجم فعالیت تاثیری ندارد و 7درصد معتقدند تاثیرش منفی است.
2-ریسک‌‌‌های صنعت
قیمت مواد اولیه و محصولات و خدمات نهایی: 95 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 قیمت مواد اولیه و محصولات و خدمات نهایی افزایش خواهد یافت. 2درصد معتقدند قیمت مواد اولیه و محصولات کاهش می‌‌‌یابد و 3درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
تقاضای مشتریان: 62درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد کاهش میزان تقاضای مشتریان به دلایلی مانند گرانی خواهیم بود. 15درصد معتقدند تقاضای مشتریان افزایش می‌‌‌یابد و 23درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
گرایش مشتریان برای خرید کالا با کیفیت پایین‌‌‌تر و ارزان‌‌‌تر: 81درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد افزایش گرایش مشتریان به خرید کالاهایی با کیفیت پایین‌‌‌تر و ارزان‌‌‌تر خواهیم بود. 7درصد معتقدند این گرایش کاهش می‌‌‌یابد و 12 درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
هزینه کسب وکارها به دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌‌‌ها: 90درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 هزینه کسب و کارها به دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌‌‌ها بیشتر خواهد شد. 5درصد معتقدند این هزینه‌‌‌ها کاهش می‌‌‌یابد و 5درصد معتقدند هزینه‌‌‌ها تغییری نخواهد کرد.
دسترسی به نقدینگی: 14درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 دسترسی به نقدینگی افزایش خواهد یافت. 65 درصد معتقدند دسترسی به نقدینگی کاهش می‌‌‌یابد و 21 درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
سرمایه‌‌‌گذاری تولیدگرا و کسب و کاری در حوزه‌‌‌های مختلف: 71درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد کاهش سرمایه‌‌‌گذاری تولیدگرا و کسب‌‌‌ و کاری در حوزه‌‌‌های مختلف خواهیم بود. 7درصد معتقدند این سرمایه‌‌‌گذاری افزایش می‌‌‌یابد و 22درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
فعالیت شرکت‌‌‌های کوچک و متوسط و استارت‌‌‌آپ‌‌‌ها: 20درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 میزان فعالیت شرکت‌‌‌های کوچک و استارت‌‌‌آپ‌‌‌ها افزایش می‌‌‌یابد. 55درصد معتقدند فعالیت‌‌‌ این دسته از کسب و کارها کاهش می‌‌‌یابد و 25درصد معتقدند شرایط نسبت به سال قبل تغییری نخواهد کرد.
چشم‌‌‌انداز توسعه کسب و کار: 80درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 چشم‌‌‌انداز توسعه کسب و کارها همچنان مبهم و غیرقابل پیش‌‌‌بینی خواهد بود. 7درصد معتقدند این چشم‌‌‌انداز شفاف است و 13درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
چالش‌‌‌های مالیاتی کسب وکارها: 85درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 چالش‌‌‌های مالیاتی کسب وکارها افزایش خواهد یافت. 4درصد معتقدند این چالش‌‌‌ها کاهش می‌‌‌یابد و 11درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
فیلترینگ و محدودیت دسترسی به فضای مجازی: 55 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 فیلترینگ و محدودیت دسترسی به فضای مجازی بدون تغییر خواهد بود. 15درصد معتقدند این محدودیت‌‌‌ها افزایش می‌‌‌یابد و 30درصد معتقدند محدودیت‌‌‌ها کاهش می‌‌‌یابد.
در دسترس بودن نیروی انسانی متخصص: 82درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 با کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه خواهیم بود و 18درصد معتقدند دسترسی کافی به نیروی انسانی متخصص وجود خواهد داشت.
انگیزه، عملکرد و بهره‌‌‌وری کارکنان: 71درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 شاهد کاهش انگیزه، عملکرد و بهره‌‌‌وری کارکنان خواهیم بود. 23درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل است و 6درصد معتقدند انگیزه کارکنان افزایش می‌‌‌یابد.
حقوق و مزایای پرداختی به کارکنان: 94درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 حقوق و مزایای پرداختی به کارکنان کمتر از نرخ تورم، افزایش خواهد یافت. 6 درصد معتقدند حقوق و مزایای پرداختی به کارکنان بیشتر از نرخ تورم، افزایش خواهد یافت.
اجرای برنامه‌‌‌های رفاهی منابع انسانی در سازمان‌‌‌ها: 65 درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در نظرسنجی معتقدند در سال 1404 اجرای برنامه‌‌‌های رفاهی منابع انسانی در سازمان‌‌‌ها کاهش خواهد یافت. 8 درصد معتقدند این برنامه‌‌‌ها افزایش می‌‌‌یابند و 27درصد معتقدند شرایط مشابه سال قبل خواهد بود.
* عضو هیات علمی دانشگاه تهران
** مدیر، مشاور و مدرس در مدیریت منابع انسانی