حلقه مفقوده «زندگی‌شبانه»

تعداد شهرهایی که شب‌ها زنده هستند رو به افزایش است، به طوری‌که براساس داده‌های مجمع جهانی اقتصاد (WEF) تعداد شهرداران شب، امسال نسبت به سال گذشته 30درصد افزایش یافته و از 60 شهر به 80 شهر رسیده است. این افزایش شهرهای همیشه بیدار دستاوردهایی اقتصادی و اجتماعی به همراه داشته است. درحالی‌که در طول روز مرز بین ساعت کاری با تفریح بسیار باریک شده است، اما این مدل اداره شهر یک ظرفیت دست نخورده هم به لحاظ مکان و هم زمان در اختیار شهرها قرار می‌دهد. زندگی شبانه از بامداد تا صبح با دسته کلیدی سه‌گانه «زیست شهری« را امکانپذیر می‌کند. در واقع با ایجاد ایمنی و کارآمدی، توسعه حمل‌ونقل و ایجاد فعالیت صنوف و شرکت‌ها در شب‌ها منجر به فعال شدن کسب و کارهای خرد در زمان‌های دست‌نخورده می‌شود و فرصت استفاده از زمان بکر را برای رشد و توسعه اقتصاد شهر در طول شبانه‌روز فراهم می‌کند.
شهرهای مدرن امروزی، موتورهای اقتصاد شهرها و مراکز نوآوری شهری، در یک مقطع حساس و بحرانی قرار دارند. فشار برای رشد اقتصادی، تاب‌آوری و شمول اجتماعی، مدیران شهری و کسب‌وکارها را مجبور کرده است تا فرضیات سنتی درباره نحوه عملکرد مناطق شهری و زمان فعالیت‌های صنوف، کسب‌وکارهای مختلف و همچنین ساعت زندگی شهری شهروندان را بازبینی کنند. تا پیش ‌از این اکثر سیستم‌ها و زیرساخت‌ها حول محور فعالیت‌های روزانه طراحی شده‌ بودند، درحالی‌که بخش مهمی از ظرفیت و پتانسیل اقتصادی که پس از بامداد پتانسیل فعالیت دارد، دست‌نخورده باقی مانده است. اما واقعیت این است که شهرها در تاریکی شب متوقف نمی‌شوند؛ مردم، خدمات و فعالیت‌های اقتصادی آنها نیز به کار خود ادامه می‌دهند.
مفهوم اقتصاد ۲۴ ساعته بر اساس این اصل شکل گرفته است که «شهرها هیچ‌گاه نمی‌خوابند» و تنها محدود به سرگرمی و زندگی تفریحی نیست؛ بلکه فرصتی است برای برنامه‌ریزی جامع‌تر در زمینه ایمنی، تحرک، خدمات عمومی و نشاط فرهنگی.
در سال‌های اخیر، همه‌گیری کرونا نشان داد که سیستم‌های اقتصادی و شهری چقدر شکننده‌اند و تا چه اندازه نیاز به انعطاف و پاسخگویی در زمان واقعی دارند. قرنطینه‌ها و محدودیت‌های رفت‌وآمد، الگوهای فعالیت، زمان‌بندی کسب‌وکارها و سبک زندگی مردم را تغییر داد و تقاضا برای شهرهایی انعطاف‌پذیرتر و غیر متمرکزتر را افزایش داد. همزمان، تغییرات نسلی، پیشرفت فناوری دیجیتال و توجه به رفاه و پایداری محیطی، شهرها را به سمت پذیرش مدل ۲۴ ساعته سوق داده است.
این مدل نه تنها زمان و مکان را بهینه می‌کند، بلکه دسترسی به فرصت‌ها و فضاها را توزیع عادلانه‌تر کرده و ساخت شهرها را با نیازهای واقعی انسان‌ها هماهنگ‌تر می‌سازد. در واقع، اقتصاد ۲۴ ساعته تنها محدود به زندگی شبانه نیست. شهرهای شب‌زنده، با سه دستاورد مهم یعنی رشد اقتصادی، کاهش ازدحام در شب و تعادل بین کار و زندگی به‌عنوان ابزاری مهم در توسعه اقتصاد 24ساعته شهرها به‌شمار می‌روند.
در واقع، اقتصاد شبانه چیزی فراتر از زندگی شبانه از جمله رستوران‌ها، کافه و رویدادهای فرهنگی است و اپراتورهای حمل‌ونقل، امدادگران و بسیاری از افرادی که شهرها را از ساعت ۶ عصر تا ۶ صبح فعال نگه می‌دارند را هم در برمی‌گیرد و منجر به کاهش ازدحام با تحویل کالا در ساعات شب، افزایش ساعات خدمات عمومی و استفاده از فناوری برای افزایش امنیت و کارآمدی می‌شوند.
چرا اقتصاد 24 ساعته؟
در سال‌های اخیر، اقتصاد شبانه جایگاه عملی پیدا کرده و در سطح جهانی رشد چشم‌گیری داشته است. در بریتانیا، این بخش در سال ۲۰۲۲، حدود 4.1درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل داده و بیش از 93.7‌میلیارد پوند درآمد ایجاد کرده است؛ یعنی به ازای هر ۹ نفر، یک نفر در این بخش مشغول به کار بوده است. در لندن درحالی‌که بسیاری از خیابان‌های اصلی بعد از ساعت ۶ بعد از ظهر غیرفعال می‌شوند، داده‌ها نشان می‌دهد که این رویدادها بازدیدکنندگان را به خود جلب کرده و باعث افزایش فروش مشاغل محلی شده‌اند و از هر 4پوند، یک پوند در شب خرج می‌شود. این داده‌ها به تصمیم‌گیری برای ایجاد تغییرات دائمی زیرساخت در آن مناطق، مانند چراغ‌های خیابانی اضافی و نقاط برق در فضای باز برای فعال کردن رویدادهای آینده، کمک کرده است.
در غنا، پیش‌بینی می‌شود که پیاده‌سازی یک استراتژی اقتصاد ۲۴ ساعته، تولید ناخالص داخلی واقعی را طی یک دهه بیش از ۳۱ درصد افزایش دهد و در5 سال اول، بیش از 3میلیون شغل جدید در بخش‌های تولید، کشاورزی، تجارت، ساخت‌وساز و حمل‌ونقل ایجاد کند. بازار گردشگری شبانه نیز روند رو به رشدی دارد؛ پیش‌بینی می‌شود از 9.4‌میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به 24.8میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۵ برسد، با نرخ رشد سالانه ترکیبی 9.2 درصدی. به همین دلیل، بیش از ۸۰ شهر جهان نقش‌های مدیریتی شبانه ایجاد کرده‌اند، از شهرداران شبانه گرفته تا تیم‌های اختصاصی مدیریت زندگی پس از تاریکی، که نشان‌دهنده گذار به استراتژی‌های یکپارچه ۲۴ ساعته است. نمونه موفق این رویکرد دفتر تفریحات شبانه نیویورک (ONL) است که از سال ۲۰۱۷ به‌عنوان رابط میان کسب‌وکارهای شبانه، جوامع و آژانس‌های شهری عمل می‌کند و باعث ایجاد بیش از ۳۵‌میلیارد دلار فعالیت اقتصادی و حفظ حدود ۳۰۰ هزار شغل شده است.
همچنین، در سال ۲۰۲۲، مسترکارت شبکه شهرهای ۲۴ ساعته را با همکاری بوگوتا و نیویورک ایجاد کرد تا رهبران شهری و ذی‌نفعان کلیدی، استراتژی‌هایی برای توانمندسازی اقتصاد شبانه تبادل کنند. بیش از ۵۰ شهر از ۲۱ کشور در این شبکه گرد هم آمدند تا راه‌های جدید برای تقویت اقتصاد شبانه از لحاظ ایمنی، فراگیری و «رشد اقتصادی» پیدا کنند.
استفاده از ساعات شب برای کاهش ازدحام
یکی از نخستین و ملموس‌ترین مزایای اقتصاد شبانه، کاهش ازدحام در ساعات اوج است. نمونه بارز این رویکرد در نیویورک مشاهده می‌شود، جایی که به شکل آزمایشی، تحویل کامیون‌ها در ساعات خارج از ساعات کاری در مرکز منهتن انجام شد. کامیون‌ها حدود ۸ تا ۱۲ درصد از ترافیک شهر را تشکیل می‌دهند و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در ساعات اوج روز ۱۸ درصد بیشتر است. با انتقال فعالیت حمل‌ونقل به ساعات شب، هم فشار ترافیکی کاهش یافته و هم بهره‌وری بهبود یافته است.
اما این تنها نمونه نیست. در بسیاری از شهرهای دیگر، ساعات شب به فرصت تبدیل شده‌اند تا الگوهای فعالیت بهینه‌تر شوند و فشار اقتصادی و اجتماعی از مناطق مرکزی کاسته شود. با کاهش تراکم، امکان سرمایه‌گذاری متوازن‌تر در محله‌های کمتر توسعه‌یافته فراهم می‌شود و در عین حال دسترسی به خدمات و فرصت‌ها برای همه شهروندان افزایش می‌یابد. در اروگوئه اخیرا یک سرویس پریمیوم راه‌اندازی شده است که رانندگان حرفه‌ای را برای همراهی مشتریان در طول شب‌ها اعزام می‌کند. این خدمات نشان می‌دهد که چگونه کسب‌وکارهایی که به ترجیحات نوظهور پاسخ می‌دهند و شیوه‌های مسوولانه را تشویق می‌کنند، می‌توانند پیشنهادهای فراگیرتر و متمایزتری را توسعه دهند که از نیازهای جامعه پس از تاریکی هوا پشتیبانی کند.
حمل‌ونقل شبانه و برنامه‌ریزی فضای عمومی با تمرکز بر ایمنی، نمونه‌هایی از چگونگی افزایش شمول اجتماعی از طریق اقتصاد شبانه هستند. فعالیت اقتصادی شبانه در این چارچوب تنها به حمل‌ونقل محدود نمی‌شود. فضاهای کاری مشترک، استودیوهای سلامت، بازارهای خیابانی و مراکز لجستیک، همگی در ساعات طولانی‌تر فعالیت می‌کنند و تقاضا برای زیرساخت‌های ایمن و پاسخگو را افزایش می‌دهند. شهرهایی که این فرصت‌ها را درک کرده‌اند، می‌توانند منابع خود را بهینه‌تر و بهره‌وری شهری را افزایش دهند.
ساعات کاری طولانی‌تر و تجربه‌های شبانه
تغییرات فناوری، کار از راه دور و تغییر الگوهای سبک زندگی، ریتم زمان شهری را بازتعریف کرده‌اند. مرز بین کار و زندگی شخصی محو شده و تقاضا برای خدمات انسانی‌محور و انعطاف‌پذیر در تمام ساعات شبانه افزایش یافته است. بخش‌هایی مانند مهمان‌نوازی، مراقبت‌های بهداشتی، لجستیک و خرده‌فروشی شبانه هنوز به حضور واقعی و تعامل انسانی وابسته‌اند.
اقتصاد ۲۴ ساعته، فرصت‌هایی فراتر از سرگرمی و تجارت ارائه می‌دهد. ساعات طولانی‌تر خدمات و به‌کارگیری هوش مصنوعی به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا انعطاف بیشتری در ارائه خدمات داشته باشند و با تغییر رفتار مصرف‌کننده هماهنگ شوند. نیروهای کاری کم‌استفاده مانند دانشجویان، پرستاران و کارکنان شیفت شب می‌توانند به طور موثر مورد بهره‌برداری قرار گیرند و در عین حال ازدحام ساعات اوج کاری کاهش یابد. برخی شهرها پیشگام این تحول هستند، برای مثال، براگا خدمات مراقبت از کودکان ۲۴ ساعته ارائه می‌دهد. در واقع، شهرها با گسترش ساعات فعالیت، نه تنها کارآیی اقتصادی را افزایش می‌دهند، بلکه فرصت‌های اجتماعی و فرهنگی را نیز ارتقا می‌دهند.
یکی از راهکارهای موثر برای مدیریت شهرهای ۲۴ ساعته، ایجاد نقش‌های اختصاصی مدیریت شهری است. وظیفه آنها نظارت بر حمل‌ونقل شبانه، به‌روزرسانی مجوزها و حفظ تعادل بین کسانی است که شب‌ها کار می‌کنند، می‌خوابند یا تفریح می‌کنند. درآسونسیون در کشور پرو، شهرداری با ایجاد انجمن جنبش شبانه، مشارکت کسب‌وکارها و فعالان محلی را برای احیای مرکز تاریخی شهر جلب کرده و فضاهای ملاقات، فرهنگی و تفریحی را در طول شب فراهم می‌کند. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که چگونه شهرها می‌توانند با مدیریت هوشمند، اقتصاد شبانه را توسعه دهند و همزمان عدالت اجتماعی، فرهنگ و رفاه عمومی را ارتقا دهند.
علاوه بر این، شب به طور فزاینده‌ای به عنوان یک بُعد حیاتی در استراتژی‌های اقلیمی شهری، نه تنها در مدیریت اثرات زیست‌محیطی، بلکه به عنوان فضایی امیدوارکننده برای سازگاری شناخته می‌شود. با افزایش دمای روز، بسیاری از شهرها شاهد تغییر فعالیت‌های عمومی به عصر هستند. این روند، رهبران شهر را بر آن می‌دارد تا شب را نه تنها به عنوان یک مرز اقتصادی، بلکه به عنوان یک پناهگاه بالقوه اقلیمی، تصور کنند.
در پاریس و سئول، کتابخانه‌های عمومی در دوره‌های گرمای شدید تا شب باز می‌مانند و ارائه فضاهای امن و کنترل‌شده برای ساکنان را ممکن می‌کنند. در دبی، «سواحل شبانه» به مکانی محبوب برای خنک شدن در ساعات شب تبدیل شده‌اند؛ شنا ۲۴ ساعته مجاز است و نورافکن‌های ایمنی در آب روشن هستند.
این افزایش ساعات فعالیت به گردشگری شبانه نیز کمک کرده است. تجربه مقاصد پس از تاریکی به گردشگران این امکان را می‌دهد که ریتم متفاوتی از شهر را تجربه کنند، در رویدادهای فرهنگی، بازارها و جشنواره‌ها شرکت کنند و جنبه‌های کمتر شناخته‌شده زندگی شهری را کشف کنند. در پاریس، سیاستگذاران در حال بررسی راه‌هایی برای دسترسی به پارک‌ها، میادین و فضاهای باز در اواخر شب هستند و نقش آنها را در ارائه آسایش حرارتی، تهویه طبیعی و فرصت‌هایی برای ارتباط اجتماعی تشخیص می‌دهند.
به گزارش دنیای اقتصاد،با این حال، سازگاری با شب، تقاضاهای جدیدی را برای زیرساخت‌ها، سیستم‌های انرژی و خدمات عمومی ایجاد می‌کند. شهروندان زمان فعالیت‌های خود را برای جلوگیری از گرمای شدید تنظیم می‌کنند، هزینه‌های روزانه را کاهش می‌دهند و مصرف را به ساعات عصر منتقل می‌کنند. این نوع سازگاری، اگرچه شهودی است، اما می‌تواند منجر به تاثیرات اقتصادی و رفاهی واقعی شود، به‌ویژه برای خانوارها و مشاغلی که انعطاف‌پذیری کمتری برای تغییر برنامه‌ها دارند.