«فرونشست» بدون برآورد اقتصادی

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید گزارش ملی درباره ابعاد و جزئیات فرونشست به دولت ارائه شده است، اما ابعاد اقتصادی آن تاکنون بررسی و اعداد شفاف و روشنی ارائه نشده است.
انتشار تصاویری از تخلیه کامل یک شهرک مسکونی در اصفهان، ابعاد جدیدی از پدیده فرونشست در این استانِ تاریخی کشور را نشان داد. اصفهان یکی از استان‌های صنعتی و موثر است که در تولید سرانه ناخالص داخلی (GDP) هم سهیم است و در کنار تهران و فارس رتبه‌های نخست فرونشست در کشور را دارد. اما آنچه فرونشست را در اصفهان تشدید کرده به گفته علی بیت‌اللهی، رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی قطع دائمی جریان آب در زاینده رود است.
مساله فرونشست در ایران با رشد بیش از اندازه مصرف آب‌های زیرزمینی ابعاد گسترده‌ای به خود گرفت و منجر به رخداد فرونشست با نرخ بیش از 5 برابر متوسط جهانی شده است. اما ابعادِ وسیع این پدیده به دلیل سرعت آهسته‌ای که در تشکیل آن وجود دارد همچون سیل و زلزله مورد توجه، برای اقدامات فوری قرار نمی‌گیرد. با این وجود، رتبه جهانی ایران در زمینه فرونشست، نیاز به اقدام فوری در این زمینه را نشان می‌دهد.
سیل‌های پیش‌بینی نشده، محصول فرونشست
فرونشست در کنار تاثیرات مخرب زیست محیطی، اثرات مخرب اقتصادی نیز به دنبال دارد. سید علی شریفی معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اخیرا اعلام کرده است شکستگی‌هایی که در برخی نقاط برای لوله‌های نفت، گاز و آب به وجود می‌آید ناشی از پدیده فرونشست است. غیرقابل سکونت شدن مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی که دیگر قابل بهره‌برداری نیستند و مهاجرت‌های ناخواسته ابعاد متفاوتی از اثرات اقتصادی فرونشست را بازگو می‌کنند. با این حال نه در ایران و نه در سطح جهان، چارچوب منسجمی برای ارزیابی هزینه‌های فرونشست ارائه نشده است.
یک پژوهش بین‌المللی که ارزیابی‌های جهانی از گستره اثرات فرونشست زمین را در سال 2021 بررسی کرده، در نتایج خود اعلام کرده است که با وجود تأثیرات اجتماعی-اقتصادی زیاد فرونشست زمین، اکثر این اثرات هنوز به خوبی تجزیه و تحلیل نشده و به درستی در سطح جهانی شناخته و کمی‌سازی نشده‌اند. براساس مطالعه «نقشه‌برداری از تهدید جهانی فرونشست زمین» 19 درصد از جمعیت جهان که سهم 12 درصدی از تولید ناخالص جهانی را دارند، در مناطق مستعد فرونشست مستقرند. این گزارش تاکید کرده است در صورتی که سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای کاهش اثرات فرونشست انجام نشود، مخاطرات سیل‌های پیش بینی نشده ناشی از فرونشست تا سال 2050 در شهرهای ساحلی جهان، خسارتی 635 میلیارد دلاری به جای خواهد گذاشت.
ابعاد اقتصادی فرونشست در ابهام
علی بیت‌اللهی، رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با اکو ایران با تاکید بر اینکه فرونشست پدیده‍‌ای طبیعی نیست، بلکه انسان ساخت است، می‌گوید ورود انسان‌ها به این مساله می‌تواند روند آنرا متوقف کند.
او با تاکید بر لزوم تدقیق خسارت‌های اقتصادی پدیده فرونشست در ایران می‌گوید در کشوری که تمامی استان‌های آن به جز یک استان در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند و بیش از 750 شهر آن به صورت محیط شهری روی این پهنه‌ها بنا شدند، مسلما برآورد اقتصادی و بررسی جزئی آسیب‌های وارد آمده و همچنین برآورد آسیب‌های قابل پیش‌بینی مطالعه حجیمی لازم دارد.
او اضافه می‌کند: «متاسفانه چنین مطالعاتی انجام نشده است. به جز پهنه‌های برهم نهی مستحدثات و نواحی شهری که در یک گزارش ملی به دولت ارائه شده است. در رفسنجان کرمان، عدد فرونشست به 40 سانتی متر می‌رسد و در برخی از پهنه‌ها مثل اصفهان یک کلانشهر در معرض است. در حالی که این پدیده قابل ارزیابی و کنترل است اما ندیده‌ام که تاکنون اقدامی انجام شده باشد.»
بیت‌اللهی تاکید می‌کند برآوردهای اقتصادی در برخی مناطق از جمله اثر بر میدان نقش جهان، نقش رستم و تخت جمشید و یا آثاری که بر روی استهلال آب شرب، زمین‌‌های زراعی و...اثر دارند به تحلیل‌های چند وجهی نیاز دارد اما معتقد است بیان این وضعیت خود معرف اثرات قابل ملاحظه اقتصادی است، چرا که آسیب‌ها کاملا ملموس است، برای نمونه تخلیه 40 مدرسه در اصفهان خود وسعت خسارت اقتصادی را بیان می‌کند.
به گفته بیت‌اللهی بروآورد هزینه مشخصی صورت نگرفته است، اما خسارت‌ها ملموس است. او می‌گوید از سوی وزارت راه تاثیرات فرونشست و ابعاد آن به سازمان برنامه و بودجه گزارش شده است و دستگاه‌های مختلف و سازمان برنامه می‌توانند میزان اثرات اقتصادی این پدیده را به دست آورند. او تاکید دارد که داده‌های اولیه ارائه شده است و باید نهادهای دیگر دخیل شوند: «امیدواریم ارگان‌های دیگر نیز دلسوزی و حساسیتی که ما داریم را داشته باشند.»
به گزارش اکو ایران،رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پایان تاکید دارد تا دیر نشده باید برخی اقدامات با اولیت پهنه‌های فرونشستی با خطر بالا انجام شود.