سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در ۱۵ سال گذشته؛
کاهش سهم کشاورزی از کیک اقتصاد ایران
بررسی ها نشان می‌دهد با توجه به منفی بودن رشد اقتصادی بخش کشاورزی در دو سال اخیر، سهم این بخش از کیک اقتصاد ایران نسبت به سال 98 کاهش یافته است...
سهم تولیدات بخش کشاورزی در اقتصاد ایران از سال 1386 علیرغم تجربه نوسانات در برخی سال ها، صعودی بوده است. این بخش در سال های مختلف سهمی حدود 5 الی 7 درصد از تولیدات ناخالص را در بر داشته است. در سال هایی که فشار تحریم ها زیادتر می‌شده و تولیدات ناخالص داخلی کاهش می‌یافته، سهم کشاورزی در اقتصاد بزرگتر شده است. این امر نشان می دهد بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش ها اثر پذیری کمتری از تحریم ها دارد. به طور کلی تولیدات این بخش در سال های 87 و 90 کاهش شدیدی را تجربه کرده است ولی درکل روند تولیدات آن و سهم آن از اقتصاد ایران رو به افزایش بوده است. اما با توجه به خشکسالی های دو سال اخیر و ثبت رشد های منفی در این بخش، سهم گروه کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کاهش یافته است. به دلیل تغییر سال پایه و منتشر نشدن آمار های سه ماهه آخر سال 1401 از میانگین سه فصل بهار و تابستان و پاییز برای تخمین سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی استفاده کردیم. محصولات تولید شده در ایران هر یک در یکی از سه زیر گروه اصلی صنعت و خدمات و کشاورزی قرار می‌گیرند. در این گزارش به بررسی کل گروه کشاورزی که شامل بخش کشاورزی و بخش ماهیگیری است پرداخته ایم. همچنین در این گزارش از داده های مربوط به مرکز آمار استفاده شده است. قبل از شروع تحریم اعمال آن از سال 90 قبل از شروع تحریم ها در اواخر دهه 80 و اعمال آنها در ابتدای دهه 90، محصولات گروه کشاورزی حدود 5 الی 6 درصد از کل محصولات تولید شده را تشکیل می‌داد. در بازه زمانی سال 86 تا 90 کمترین سهم گروه کشاورزی از اقتصاد ایران در سال های 87 و 89 با نرخ 5.1 و 5.5 درصد رقم خورده است. ابتدای دهه 90 و سال های تحریم پس از اولین شوک تحریم ها و رشد منفی 9.9 درصدی که در بخش کشاورزی اتفاق افتاد، از 91 تا سال 94 رشد های ملایمی در این بخش رخ داد که چون عموما بیشتر از میزان رشد تولید ناخالص داخلی بود منجر به پر رنگ تر شدن نقش کشاورزی در اقتصاد ایران می‌شد. به بیان دیگر سرعت رشد بخش کشاورزی از سرعت رشد کل اقتصاد در بازه زمانی مذکور بیشتر بوده و همین امر موجب افزایش سهم این بخش از حجم حقیقی اقتصاد ایران شده است. در این سال ها سهم کشاورزی از 5.5 درصد در سال 90 به 6.7 درصد در سال 94 نیز رسید. در این سال ها تولید ناخالص داخلی ایران از 686 هزار میلیارد تومان به 657 هزار میلیارد تومان کاهش یافت درحالیکه تولید ناخالص بخش کشاورزی از37 به 44 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. توافق برجام و سال های ثمر از سال 94 تا 96 که سال های توافق برجام و اجرای آن بود، با افزایش تولید ناخالص داخلی از 657 به 787 هزار میلیارد تومان سهم کشاورزی که تقریبا با همان میزان رشد قبلی افزایش می‌یافت، شروع به کاهش کرد. این کاهش سهم بخش کشاورزی به دلیل کاهش میزان تولیدات نبود بلکه در این سال ها حتی میزان تولید ناخالص کشاورزی از 44 هزار میلیارد تومان به 47 افزایش پیدا کرده بود. ولی به دلیل رشد بیشتر درآمدهای نفتی و سایر بخش ها در اثر کاهش فشار تحریم ها، سهم بخش کشاورزی از 6.7 درصد به 6 درصد تنزل یافت. خروج آمریکا از برجام با شکل گیری تلاطم های سیاسی و خروج آمریکا از توافق برجام در سال 97 ، تولید ناخالص داخلی ایران کاهش قابل توجهی را تجربه کرد اما بخش کشاورزی پس از کاهش 2 هزار میلیارد تومانی از سر گذراندن شوک اولیه این اتفاق در سال 96 تا 97، دوباره به روند صعودی خود ادامه داد و در سال 1400 به 50 هزار میلیارد تومان رسید. بنابراین دوباره سهم بخش کشاورزی در ایران پر رنگ تر شد و حتی مهم تر از گذشته جلوه کرد. در این سال ها سهم بخش کشاورزی از تولیدات کل اقتصاد از حدود 6 درصد به 7 درصد افزایش یافته است. در سال های شیوع کرونا یا به عبارتی 98 و 99 سهم کشاورزی در اقتصاد به دلیل قرنطینه و در نتیجه کاهش تولیدات سایر بخش ها شدت گرفت و حتی به 7.3 درصد نیز رسید، ولی با تعدیل شدن اثر کرونا و واکسیناسیون گسترده، دوباره تولیدات سایر بخش ها افزایش یافت. پس از سال 99 رشد بخش کشاورزی منفی شد ولی سایر بخش های اقتصاد در حال رشد بودند و این پدیده به همراه کاهش اثرات کرونا بر بخش ها و افزایش تولید ناخالص داخلی منجر به کاهش سهم کشاورزی در سال 1400 به 6.7 درصد شد. علی رغم اینکه رشد بخش کشاورزی در سال گذشته منفی بوده، سهم کشاورزی در سال 1401 از کل تولیدات افزایش یافته است. به عبارت دیگر میتوان گفت که رشد محصولات ناخالص داخلی با سرعت بیشتر نسبت به بخش کشاورزی کاهش یافته است.
