دوئل ارزی با سفر داخلی

ماجرا از این قرار است که اختلاف قیمت نرخ ارز مسافرتی و دلار بازار آزاد از یکسو و افزایش سهمیه این نوع ارز از ابتدای اسفند از سوی دیگر، باعث شده هزینه سفر به برخی مقاصد همسایه برای توریست‌ها تقریبا به شکل کامل پوشش داده شود. این یارانه ارزی به سفر خارجی صرف‌نظر از اینکه با ملاحظات مربوط به مصرف بهینه منابع محدود ارز ناسازگار است، از بعد بازار گردشگری نیز عاملی برای رکود بیشتر سفرهای داخلی و از مزیت افتادن سرمایه‌گذاری در بازار گردشگری کشورمان محسوب می‌شود. این در حالی است که «سهم سفر در سبد هزینه خانوارها» طی دو سال گذشته به نصف سال‌های نیمه اول دهه۹۰ سقوط کرده و این بازار، بیش از قبل به سیاست‌های محرک سفر (داخلی) نیازمند است.
یک تصمیم ارزی و یک اتفاق در بازار ارز طی هفته‌‌‌های گذشته از ماه اسفند، در حکم «تیر خلاص» به بازار گردشگری ایران تمام شد. گزارش «دنیای‌اقتصاد» از وضعیتی که با «افزایش ناگهانی مبلغ ارز مسافرتی» آن هم درست در مقطع پایانی سال از یکسو و افزایش نرخ دلار در همین مقطع از سوی دیگر، برای بازار گردشگری ایران به وجود آمده، حاکی است، میزان عایدی مسافران سفرهای خارجی از «ارز مسافرتی» به سطحی رسیده که بخش قابل‌توجهی از هزینه این سفرها به‌خصوص «پرواز به مقاصد توریستی کشورهای همسایه‌‌‌» را پوشش می‌دهد که پیامد آن، «از سکه افتادن سفر داخلی» است.
یارانه ارزی، برای سفر به جایی مثل ترکــــیه، تقــــریبا 100‌درصد هزینه مسافر را شامل می‌شود و حتی مبلغی هم به عنوان «پول توجیبی سفر» در اختیار او قرار می‌دهد. با نرخ‌ها و ارقام موجود، هزینه سفر به ترکیه بر اساس یک شب اقامت در هتل چهار‌ستاره رقمی در حدود 13 میلیون تومان است و برای کیش نیز حدود 7 تا 10 میلیون تومان؛ با احتساب «تخصیص 1000 دلار ارز مسافرتی» و مالیاتی در حدود 5‌درصد برای این تخصیص و همچنین اختلاف بین قیمت مصوب این ارز با قیمت دلار در بازار آزاد که طی هفته‌‌‌های گذشته حدود 30‌درصد بوده است، رقمی نزدیک به 15 میلیون تومان از این اختلاف قیمت، نصیب مسافر عازم ترکیه می‌شود که از هزینه این سفر بیشتر است.
سفر به مقصد کیش اما به دلیل آنکه از هیچ نوع «یارانه مسافرتی» برخوردار نیست، در عمل از «مطلوبیت هزینه‌‌‌ای» نزد مسافران نیز برخوردار نمی‌شود به‌طوری که با توجه به «تفاوت کیفیت و خدمات توریستی» که همواره بین مقاصد داخلی با برخی مقاصد خارجی مسافران وجود دارد، «شارژ ارزی مسافرت خارجی» به زیان کامل بازار گردشگری کشورمان تمام می‌شود. این در حالی است که طی سال‌های عصر تورمی، یعنی از سال 96 تاکنون، «سهم سفر در سبد هزینه خانوارها» به نصف سقوط کرده است. رشد هزینه‌‌‌های ضروری خانوارها به‌خصوص در حوزه خوراکی، مسکن و خدمات درمانی، «سفر و تفریح» را از «برنامه روتین زندگی خانوارها» خارج کرده است. در چنین فضایی که «بازار گردشگری با کمترین حجم تقاضای سفر» در مقایسه با سال‌های گذشته برخوردار شده است، «هر نوع سیاست یا محرک بیرونی در این بازار، به نفع سفر خارجی» باعث رکود بیشتر سفرهای داخلی و آسیب بیشتر به فعالان این بازار خواهد شد.
ترکیه و امارات، طی دو دهه اخیر جزو مقاصد پرسفر بوده‌‌‌اند؛ این جذابیت، فارغ از کیفیت توریستی، در مقاطعی که سیاست ارزی در مسیر تثبیت نرخ دلار حرکت کرده، بیشتر مورد توجه توریست‌‌‌های ایرانی قرار گرفته است. الان هم، بار دیگر با «یارانه پنهان در ارز مسافرتی که با قیمت حدود یک‌سوم کمتر از دلار بازار آزاد» دست مسافر می‌‌‌رسد، بار دیگر «روند خروج ارز از این مسیر» در حال تکرار است. در حال حاضر، نه‌تنها هزینه سفر به ترکیه که به مقصد امارات (دبی) نیز با «یارانه ارز مسافرتی»، تقریبا به طور کامل پوشش داده می‌شود. روند سیاست‌‌‌های مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با بازار سفر خارجی برای همین دو مقصد کفایت می‌کند تا نیروی لازم برای «ضربه اساسی به بازار سفرهای داخلی» تامین و وارد شود. در سال‌های اخیر، حجم سفر ایرانی‌‌‌ها به ترکیه، به صورت میانگین 25‌درصد بیشتر از مسافران عازم کیش بوده است؛ سالی حدود 2 میلیون و 500‌هزار نفر. این در حالی است که سیاستگذاران گردشگری در کشورهای با کارنامه موفق توریستی، پیکان تصمیمات و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های مرتبط با نبض سفر را همیشه به سمت «رونق سفر داخلی» تنظیم کرده‌‌‌اند.
در عصر کرونا، به‌رغم آنکه نبض سفرهای خارجی در جهان در سال اول این پاندمی، تا 90‌درصد سقوط کرد، اثر پایدار «ریل‌‌‌گذاری سفر داخلی» در اغلب کشورهای غربی، در نقش «سپر رکود گردشگری» عمل کرد که نتیجه‌‌‌اش، جهش «گردشگری طبیعت» در سال‌های کرونا بود. در شرایط کنونی بازار ارز کشورمان، استدلال سیاستگذار آن است که «اگر ارز مسافرتی» تخصیص پیدا نکند، افزایش تقاضا در بازار ارز از محل «سفرهای خارجی» باعث افزایش بیشتر قیمت خواهد شد. کارشناسان اما هشدار می‌دهند، «تخصیص دلار مسافرتی با قیمت حدود 40 تا 42‌هزار تومان» در شرایطی که قیمت دلار در بازار، ‌‌‌ در مرز 60‌هزار تومان است، «نوعی تحریک تقاضای سفر خارجی» و حتی «تقاضای کاذب» ایجاد می‌کند که اثر نهایی آن، نه تنها به نفع منابع محدود ارزی نخواهد بود که در آرام‌‌‌سازی بازار دلار هم بی‌‌‌اثر است. تامین ارز مسافرتی می‌تواند به شکل «مداخله بازارساز در بازار ارز» به شکل عرضه ارز از طریق صرافی‌‌‌ها متناسب با روند افزایش تقاضا باشد.
این مهم، به‌ویژه در مقاطعی که نوسان در بازار آزاد دلار افزایش پیدا می‌کند، از اهمیت اجرایی بالا برخوردار است. سیاستگذار گردشگری در این دو سال بارها و بارها روی دو موضوع به عنوان محور فعالیت‌‌‌های خود تاکید کرده است؛‌‌‌ برنامه‌‌‌ریزی سفر ارزان و توسعه گردشگری داخلی! با این حال در عمل آنچه مشاهده می‌شود حمایت هدفمند از رقیب سفر داخلی یعنی گردشگری خارجی و توریسم‌کشی داخلی با افزایش هزینه‌ها در این بخش است. همین رویکرد حمایتی هم سبب شده است روزنامه حریت چاپ ترکیه در اسفند 1402 یعنی همین ماه جاری اعلام کند گردشگران ایرانی، رتبه دوم را به خود اختصاص دهند.
بر اساس گزارش این تعداد نشان‌‌‌دهنده افزایش چشمگیر ۸۷ درصدی نسبت به آمار مدت زمان مشابه سال گذشته است، ‌‌‌ در حالی که معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش در دی ماه سال گذشته اعلام کرده بود رشد ورود توریست‌‌‌ها به این جزیره تنها 8‌درصد افزایش یافته است. گزارشی هم که مرکز آمار ایران در سال گذشته منتشر کرد نشان می‌‌‌داد که 70‌درصد مردم امکان سفر را از دست داده و تنها 30‌درصد از ایرانی‌‌‌ها توانسته‌‌‌اند فرصت سفر داخلی داشته باشند، ‌‌‌ گرچه بخش بزرگی از این 30‌درصد اقامت خود را در خانه اقوام و آشنایان در نظر گرفته‌‌‌اند. گزینه‌‌‌ای که باعث می‌شود بخش‌‌‌های مختلف صنعت توریسم نظیر اقامت، حمل‌ونقل و... از تبعات مثبت همین توریسم محدود داخلی نیز بهره‌‌‌مند نشده و رکودی دنباله‌‌‌دار را تجربه کنند.