کشورهای نوظهور در توریسم ۲۰۲۴

شاخص جهانی توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ «مجمع جهانی اقتصاد»، از تغییر در وضعیت توسعه این بخش به سمت کشورهای نوظهوری رونمایی کرده که تا چند سال پیش سهم چندانی در اقتصاد توریسم جهان نداشته است. این شاخص از رویش مقاصد گردشگری به معنای کشورهای دارای وزن در رشد اقتصاد جهانی توریسم خبر می‌‌‌دهد که حاصل دو علت مهم تغییرات اقتصادی و ژئوپلیتیک جهان و دیگری محصول تغییر سبک سفر گردشگران در عصر پساکرونا است که به سمت مقاصد کمتر شناخته‌شده و جدید در حال حرکت هستند.
شاخص جهانی توسعه سفر و گردشگری 2024 نشان‌‌‌دهنده بهبود بخش سفر و گردشگری در پساکرونا همراه با چالش‌‌‌های جاری و آتی است که بر شرایط مناسب رشد آن تاثیر می‌‌‌گذارد. مجمع جهانی اقتصاد(WEF) با همکاری دانشگاه سارِی (University of Surrey) در انگلستان، شاخص توسعه و سفر و گردشگری در سال 2024 را مورد بررسی قرار داده است تا عوامل و سیاست‌‌‌هایی را اندازه‌‌‌گیری کند که توسعه پایدار و انعطاف‌‌‌پذیری سفر و گردشگری را ممکن می‌‌‌سازد.
در حالی که انتظار می‌‌‌رود ورود گردشگران بین‌‌‌المللی و سهم سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی جهانی تا پایان سال 2024 به سطوح قبل از همه‌‌‌گیری برسد، بهبود در مناطق و بخش‌‌‌ها متفاوت است. در همین حال، با عبور از شوک کووید-19، این بخش همچنان با چالش‌‌‌های خارجی دیگر، از خطرات کلان اقتصادی، ژئوپلیتیک و زیست‌‌‌محیطی تا افزایش نظارت بر پایداری آن و استفاده از فناوری‌‌‌های دیجیتال جدید مانند داده‌‌‌های بزرگ و هوش مصنوعی مقابله می‌‌‌کند. با توجه به اینکه سفر و گردشگری از لحاظ تاریخی 10درصد تولید ناخالص داخلی و اشتغال جهانی را به خود اختصاص داده است، تصمیم‌‌‌گیرندگان در این بخش باید نیاز به رویکردهای راهبردی و کل‌نگر را درک کنند تا بتوانند به درستی در شرایط پیچیده‌‌‌تر حرکت کرده و پتانسیل بزرگ سفر و گردشگری را برای فراهم کردن رفاه جوامع در سراسر جهان کشف کنند.
رشد بخش سفر و گردشگری پس از همه‌‌‌گیری ادامه دارد، اما بهبود آن متفاوت و شرایط عملیاتی آن چالش‌‌‌برانگیز بوده است. در حالی که 71 اقتصاد از 119 اقتصاد رتبه‌‌‌بندی‌شده ‌TTDI، امتیازات خود را بین گزارش‌های 2019 و 2024 افزایش دادند، میانگین امتیاز شاخص فقط 0.7 درصد بالاتر از سطوح قبل از همه‌‌‌گیری است و تنها 19 اقتصاد 3درصد یا بیشتر بهبود یافته‌‌‌اند. عملکرد آهسته TTDI تا حدی به دلیل گرایش‌‌‌های ارکان متفاوت است. افزایش امتیازات در گشودگی سفر و گردشگری و منابع طبیعی و فرهنگی بین سال‌‌‌های 2019 تا 2024‌ و زیرساخت حمل‌‌‌ونقل هوایی با رشد 6.6 درصدی از 2021 تا 2024 نشان‌‌‌دهنده بازگشت تقاضای جهانی سفر و گردشگری است.
با وجود این‌، امتیازات زیرساخت‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل هوایی و خدمات گردشگری و زیرساخت‌‌‌های گردشگری هنوز پایین‌‌‌تر از سطح سال 2019 است، که نشان می‌‌‌دهد، به‌‌‌رغم رشد اخیر، عوامل عرضه مانند ظرفیت مسیر هوایی، سرمایه‌‌‌گذاری سفر و گردشگری و بهره‌‌‌وری به‌‌‌طور مداوم با افزایش تقاضا سازگاری نداشته‌‌‌اند. عدم‌تعادل بین تقاضا و عرضه این بخش، همراه با تداوم کمبود نیروی کار در بسیاری از کشورها و فشار تورمی گسترده، منجر به کاهش زیادی در امتیازات رقابت‌‌‌پذیری قیمت شده است. علاوه بر این، میانگین امتیازات منابع غیر اوقات فراغت نیز زیر سطح سال 2019 باقی می‌‌‌ماند که نشان‌‌‌دهنده تاخیر بهبود در سفرهای تجاری جهانی است. در حالی که افزایش میانگین امتیازات برای رکن‌های پایداری زیست‌‌‌محیطی و تاثیر اجتماعی-اقتصادی سفر و گردشگری برای پایداری این بخش دلگرم‌کننده است، دستاوردها در زمینه‌‌‌هایی مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای ممکن است با رشد فعالیت حمل‌‌‌ونقل معکوس شود. در واقع، کاهش 4درصدی امتیاز 2021 تا 2024 نشان‌دهنده ظهور مجدد چالش‌‌‌های تاریخی جریان گردشگری مرتبط با رشد سفر، از جمله ازدحام بیش از حد و سفرهای فصلی زیاد است.
تغییر شاخص توسعه سفر به سمت نوظهورها
با نگاهی به نتایج رتبه‌‌‌بندی، اقتصادهای پیشرو سفر و گردشگری و با درآمد بالا در اروپا و اوراسیا و تا حدی آسیا-اقیانوسیه همچنان مطلوب‌‌‌ترین شرایط را برای توسعه سفر و گردشگری دارند. در این شاخص تنها 30 کشور، برترین امتیاز را به‌‌‌دست آورده‌‌‌اند که 19 کشور در اروپا، 7 کشور در آسیا-اقیانوسیه، 3 کشور در قاره آمریکا و یک کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هستند. در مجموع، 10 اقتصاد برتر رتبه‌بندی‌شده برای شاخص توسعه سفر و گردشگری 2024، ایالات متحده، اسپانیا، ژاپن، فرانسه، استرالیا، آلمان، بریتانیا، چین، ایتالیا و سوئیس هستند. در این شاخص ایران در رتبه 73 شاخص توسعه سفر و گردشگری 2024 در مجمع جهانی اقتصاد قرار گرفته است.
توسعه بخش سفر و گردشگری در کشورهای دارای امتیاز برتر معمولا از عواملی مانند محیط‌‌‌های تجاری مساعدتر، دسترسی به بازارهای کار پویاتر، واجد شرایط و منعطف‌‌‌تر، باز بودن و آمادگی خوب برای ICT سود می‌‌‌برند. این کشورها همچنین تمایل دارند که زیرساخت‌‌‌ها، خدمات حمل و نقل و گردشگری عالی و تمرکز بسیار بالایی از منابع و جاذبه‌‌‌های طبیعی، فرهنگی و غیرتفریحی داشته باشند. در نتیجه این مزایا، 30 کشور برتر TTDI بیش از 75 درصد از تولید ناخالص داخلی صنعت سفر و گردشگری در سال 2022 و 70 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی بین سال‌‌‌های 2020 و 2022 را به خود اختصاص دادند.
شرایط توانمندسازی سفر و گردشگری در اقتصادهای در حال توسعه همچنان رو به بهبود است، اما برای از بین بردن شکاف فعال بخش به مراتب اقدامات بیشتری نیاز است. با این حال، از نظر شتاب، اقتصادهای کمتر بالغ و با درآمد کم تا متوسط بیشترین پیشرفت را در عملکرد از سال 2019 نشان دادند و 52 اقتصاد از 71 اقتصادی که امتیازات TTDI خود را بهبود بخشیدند، تشکیل می‌‌‌دهند. بین سال‌‌‌های 2019 و 2024، این اقتصادها بیشترین پیشرفت‌‌‌های بالاتر از میانگین را در مناطقی مانند جنوب صحرای آفریقا (2.1درصد) و شمال آفریقا (1.1درصد)، اوراسیا (1.7درصد)، آمریکای جنوبی (1.2درصد)، آسیای جنوبی (1.2درصد) و بالکان و شرق اروپا (یک درصد) داشته‌‌‌اند. همچنین، عربستان سعودی (5.7 درصد، 50 تا 41) و امارات متحده عربی (4.4درصد، 25 تا 18) تنها اقتصادهای پردرآمدی هستند که از سال 2019 تاکنون توانستند در بین 10 کشور برتر TTDI قرار بگیرند و دیگر کشورهای برتر باقی‌مانده متشکل از ازبکستان، ساحل عاج‌، آلبانی‌، تانزانیا، اندونزی، مصر، نیجریه و السالوادور هستند. علاوه بر این، اقتصادهای نوظهور مهم سفر و گردشگری شامل اندونزی، برزیل، ترکیه و چین نیز به شاخص توسعه سفر و گردشگری پیوستند.
با این حال، باوجود پیشرفت، اقتصادهای در حال توسعه نزدیک به 90 درصد از شاخص‌‌‌های زیر متوسط را تشکیل می‌‌‌دهند. اگر این اقتصادها بخواهند سهم خود را افزایش دهند، باید در زمینه‌‌‌هایی مانند توسعه کسب‌وکار مطلوب، شرایط بهداشت و کار، باز بودن فضای بین‌‌‌المللی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیرساخت‌‌‌های حمل و نقل و گردشگری و ارتقا و توسعه منابع طبیعی و فرهنگی سرمایه‌‌‌گذاری بیشتری در بازار سفر و گردشگری و افزایش آمادگی آنها برای ریسک‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های آتی انجام شود.
آینده‌نگری بازار توریسم
در آینده، در حالی که بسیاری از چالش‌‌‌های ذکرشده احتمالا کاهش خواهند یافت، اگر فشار تورم جهانی کاهش یابد و اشتغال بخش، سرمایه‌‌‌گذاری و ظرفیت کلی رشد کند، ممکن است عدم‌اطمینان در مورد پایداری تقاضای سفر در میان شرایط ناپایدار اقتصاد کلان و ژئوپلیتیک افزایش یابد. علاوه بر این، بخش سفر و گردشگری تحت فشار فزاینده‌‌‌ای برای آماده شدن و کمک به کاهش خطرات و چالش‌‌‌های فزاینده از تاثیر تغییرات آب و هوا و درگیری‌‌‌های جهانی گرفته تا استفاده مسوولانه از نوآوری‌‌‌های فناوری قرار خواهد گرفت. نتایج شاخص توسعه سفر و گردشگری 2024مشکلاتی را که سیاستگذاران و رهبران کسب‌‌‌وکار برای ارائه توسعه این بخش پایدار، فراگیر و انعطاف‌‌‌پذیر با آن مواجه هستند، برجسته می‌‌‌کند.
علاوه بر این، اگرچه افزایش آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات و سیاست‌‌‌های تجاری و کارگری در دوران همه‌‌‌گیری به نفع سفر و گردشگری است، اما پیشرفت بیشتر در زمینه‌‌‌هایی مانند انعطاف‌‌‌پذیری نیروی کار و برابری لازم است. با افزایش دسترسی آنلاین، پوشش شبکه تلفن همراه و استفاده از پرداخت دیجیتال، افزایش 7.2 درصدی امتیازات ستون آمادگی ICT نشان‌‌‌دهنده دیجیتالی شدن بیشتر خدمات سفر و گردشگری است. در همین حال، سیاست‌‌‌های کل اقتصاد اجرا شده در طول همه‌‌‌گیری ممکن است انجام تجارت را برای اپراتورهای این بخش آسان‌‌‌تر کرده باشد. با این حال، شتاب رشد بخش سفر و گردشگری تحت فشار چالش‌‌‌هایی مانند بازارهای کار فشرده به‌‌‌ویژه در اقتصادهای بالغ، کاهش رتبه‌‌‌بندی اعتباری و محدودیت‌‌‌های مالی رو به رشد، و همچنین نگرانی‌‌‌ها در مورد شرایط بهداشتی و امنیتی است. انعطاف‌‌‌پذیری و گنجاندن بازار کار نیز به‌‌‌طور فزاینده‌‌‌ای برای سفر و گردشگری مهم است، با این حال تقریبا 70 درصد از نیروی کار سفر و گردشگری در اقتصادهای غیردرآمدی در کشورهایی مستقر است که امتیازات زیر متوسط را برای انعطاف‌‌‌پذیری و برابری بازار کار TTDI دارند‌ که جنبه‌‌‌هایی مانند برابری فرصت‌‌‌های شغلی، حقوق کارگران و حمایت اجتماعی را اندازه‌‌‌گیری می‌‌‌کند.
منابع سفر و گردشگری، به‌‌‌ویژه دارایی‌‌‌های طبیعی و فرهنگی، فرصتی برای توسعه اقتصادی مبتنی بر گردشگری به اقتصادهای در حال توسعه ارائه می‌‌‌دهد. توزیع منابع طبیعی و فرهنگی نسبت به سایر توانمندسازی‌های سفر و گردشگری با سطح درآمد کشور ارتباط کمتری دارد، زیرا بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه با مجموعه‌‌‌ای قوی از منابع طبیعی و فرهنگی قادر به ایجاد بخش‌‌‌های گردشگری پر‌رونق هستند. با این حال، استفاده موثر از این منابع نیازمند مدیریت جامع، استراتژی‌‌‌های ارتقا‌‌‌بخش و حفاظت، در کنار سرمایه‌‌‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های قوی و آمادگی ICT است. بنابراین، به‌رغم پتانسیلی که دارند، بسیاری از کشورها نتوانسته‌‌‌اند به طور موثر از میراث غنی خود برای رشد سفر و گردشگری استفاده کنند، تنها 20 شرکت برتر سفر و گردشگری در سال 2024 (عمدتا در قاره آمریکا، آسیا-اقیانوسیه و اروپا) تقریبا 90درصد از میانگین شاخص پیشی گرفته‌‌‌اند.
باوجود پیشرفت، ایجاد تعادل بین رشد و پایداری همچنان یک مشکل اصلی برای بخش سفر و گردشگری است. افزایش میانگین امتیازات ارکان پایداری زیست‌‌‌محیطی و تاثیر اجتماعی و اقتصادی این بخش بین سال‌‌‌های 2019 تا 2024 نشان‌‌‌دهنده پیشرفت گسترده در زمینه‌‌‌هایی مانند پایداری انرژی و سهم بخش در اشتغال با دستمزد بالا است. با این حال، برخی از این پیشرفت‌‌‌ها، مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای بخش در طول همه‌‌‌گیری، احتمالا موقتی است. علاوه بر این، نتایج نشان می‌‌‌دهد که اثرات اقتصادی و اجتماعی سفر و گردشگری، با این بخش که منبع اصلی مشاغل با دستمزد بالا در کشورهای در حال توسعه است، اما برابری جنسیتی در اشتغال این بخش یک مساله اصلی برای مناطقی مانند منا(خاورمیانه) و جنوب آسیا است.
مقابله با چالش‌‌‌های جهانی
علاوه بر بهبود آمادگی برای مقابله با چالش‌‌‌های جهانی خارجی آینده از جمله نابرابری اقتصادی، تهدیدات زیست‌‌‌محیطی مرتبط با تغییرات اقلیمی و آلودگی، نوآوری‌‌‌های فناوری و اتصال جهانی، بخش سفر و گردشگری نیز می‌‌‌تواند نقش مهمی در رسیدگی به آنها ایفا کند. برای تحقق کامل پتانسیل سفر و گردشگری در حل برخی از این چالش‌‌‌های جهانی، دولت‌‌‌ها و سهامداران کلیدی باید فعالانه این بخش را شکل دهند تا برای آینده انعطاف‌‌‌پذیرتر، فراگیرتر و پایدارتر شود. حوزه‌‌‌های کلیدی بالقوه، از نتایج شاخص توسعه سفر و گردشگری 2024 شامل استفاده از این بخش برای پایداری زیست‌محیطی، رفاه اجتماعی-اقتصادی، روابط و صلح جهانی و فناوری برای تاثیر مثبت است که نیاز به اقدام در سرمایه‌‌‌گذاری روی نیروهای کار ماهر، فراگیر و تاب‌آور، قرار دادن جوامع محلی در مرکز توسعه سفر و گردشگری، مدیریت استراتژیک رفتار بازدیدکنندگان و توسعه زیرساخت، افزایش باز بودن سفر، تشویق تبادل فرهنگی بین بازدیدکنندگان و جامعه محلی، اتخاذ فناوری برای مدیریت پایدار و انعطاف‌پذیری این بخش، پر کردن شکاف دیجیتال و ایجاد فرصت‌‌‌ها و اطمینان از استفاده مسوولانه و ایمن از فناوری دارد.