تخریب «پل» بازار گردشگری

توریسم اولین صنعتی است که در مقابل تنش‌ها واکنش نشان می‌دهد و آخرین صنعتی است که به شرایط سابق باز‌می‌گردد. همین موضوع سبب شده در سه حوزه گردشگری ورودی، خروجی و داخلی با چالش‌هایی مواجه باشیم. نمونه آنها مشکلات صدور ویزا برای توریست‌های خارجی برای ورود به کشورمان و توریست‌های ایرانی برای خروج از کشور در کنار عدم تمایل مردم برای هزینه کردن برای سفر هستند.
مهسا مطهر، یکی از فعالان صنعت گردشگری است. او درباره وضعیت توریسم ورودی در دوره آتش‌بس می‌گوید: گرچه جنگ پایان یافته اما درحال مشکلات یا محدودیت‌هایی برای ویزا وجود دارد یا به سختی این کار صورت می‌گیرد. این موضوع سبب می‌شود حتی اگر تعداد اندکی قصد سفر به ایران داشته باشند امکان سفر به کشورمان را از دست بدهند. طبیعی است وقتی گردشگر وارد نشود، کسب‌وکارهای مرتبط هم رونق نخواهد داشت.
او ادامه می‌دهد: در موضوع گردشگری خروجی مشکلات وجود دارد. برخی سفارخانه‌ها صدور ویزا محدود کرده‌اند. این موضوع باعث شده بزرگ‌ترین آژانس‌های گردشگری هم تورهای خود را لغو کنند. در کنار آن سفر خروجی نیاز به توان مالی بسیار بالایی دارد و حتی در صورت صدور ویزا باز هم مشتریان بسیار محدود هستند.
به گفته این فعال حوزه گردشگری نابسامانی‌های سفر در زمان جنگ و پس از آن باعث شده برخی آژانس‌ها متحمل ضررهای ‌میلیاردی شوند. او می‌گوید: زمانی که یک آژانس بیش از چند‌میلیارد تومان ضرر می‌کند جبران آن در این بازار بسیار دشوار خواهد بود،‌ همین موضوع باعث خروج بیشتر فعالان این حوزه از صنعت گردشگری می‌شود.
مطهر در ادامه درباره وضعیت تورهای داخلی می‌گوید: تورهای داخلی هم شرایط خوبی ندارند. نبود ثبات نسبی شرایط و تورم بالا، باعث شده گردشگری داخلی با مشکلات جدی مواجه شود. آژانس‌های گردشگری با مالیات‌های سنگین و هزینه‌های بالا برای برگزاری تورهای داخلی روبه‌رو هستند، در حالی‌ که برخی گروه‌های غیررسمی با قیمت‌های پایین‌تر و بدون نظارت در این بازار فعالیت می‌کنند.
این شرایط باعث کاهش تمایل آژانس‌ها به فعالیت در گردشگری داخلی شده و در نتیجه استفاده از راهنمایان محلی نیز کاهش یافته است.
به گفته این فعال حوزه گردشگری شرایط دشوار صنعت توریسم نه تنها در سطح آژانس‌ها بلکه در حوزه راهنمایان گردشگری هم به خروج آنها از این صنعت منجر شده است. او می‌افزاید: با گذشت بیش از ۲۰ سال فعالیت در این صنعت، در آستانه خروج از آن هستم؛ در عین حال یافتن شغل جدید برای ما بسیار دشوار است.
گروهی از راهنمایان باسابقه پس از رونق گردشگری توانستند پس‌اندازی داشته باشند که در سال‌های بعد با رکورد آن را هزینه کردند و همین موضوع باعث شده شرایط اقتصادی زندگی راهنمایان با چالش اساسی مواجه شود.
مطهر می‌گوید: خسارات وارده باعث شده بسیاری از راهنمایان گردشگری این بازار را ترک کنند؛ برخی به رانندگی در تاکسی‌های آنلاین روی آورده‌اند، برخی معلم زبان شده‌اند یا مهاجرت کرده‌اند. سرمایه انسانی این صنعت به شدت کاهش یافته و این یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هاست. زمانی که در جست‌وجوی استاد برای دوره‌های آموزشی یا نویسنده برای کتاب‌های تخصصی هستیم، می‌بینیم که واجدان شرایط برای آموزش یا مهاجرت کرده‌اند یا به مشاغل دیگر روی آورده‌اند.
به گفته این فعال گردشگری در بخش حمل‌ونقل نیز شاهد فرسودگی ناوگان و ناتوانی در پاسخگویی به گردشگران هستیم. او اضافه می‌کند: در حوزه هتلداری نیز با خروج نیروهای کارآمد، کیفیت خدمات به شدت کاهش یافته است.
از نظر مطهر حتی اگر درهای کشور به روی گردشگران باز شود و شاهد رونق توریسم باشیم و به سطح دوران برجام برسیم امکان ارائه خدمات مناسب را نداریم. او می‌گوید: برجام زمانی اتفاق افتاد که آمادگی و توان آن به لحاظ نیروی انسانی وجود داشت.
اما در سال‌های اخیر با مهاجرت گسترده نیروهای کارآمد از بازار گردشگری مواجه شده‌ایم. از این رو حتی به فرض رونق گردشگری و افزایش تعداد توریسم ورودی با چالش‌های جدی در خدمات‌رسانی مواجه خواهیم بود. ما به حداقل ۵ تا ۶ سال زمان نیاز داریم تا بتوانیم به سطح قبلی برسیم.
او درباره تغییر نسل فعال در صنعت گردشگری نیز می‌گوید:نسل جدید (نسل زد) نسبت به نسل‌های پیشین رویکرد متفاوتی دارد. آنها شوق و انگیزه لازم برای مهمان‌نوازی و خدمات‌رسانی مشابه نسل قبل را ندارند. این موضوع در کنار مشکلات زیرساختی، یک چالش بزرگ برای آینده گردشگری ایران محسوب می‌شود. تفاوت نسلی در حوزه خدمات و مهمان‌نوازی مشکلی جدی برای ما خواهد بود که باید برای آن راهکارهای جدی یافت.
مطهر با اشاره به اینکه مشکل اصلی این است که نهادهای دولتی باید در خدمت توسعه گردشگری و دولت باشند، اما متاسفانه اکنون این فعالان صنعت هستند که باید خود را وقف این نهادها کنند. می‌گوید: مسوولان باید تلاش کنند تا موانع را از پیش روی فعالان این حوزه بردارند.
خروج نیروی انسانی کارآمد از صنعت توریسم
مهدی گوهری یک فعال دیگر حوزه گردشگری با اشاره به اینکه صنعت توریسم در دو دهه اخیر دچار بحران‌های پی در پی بوده است، می‌گوید: مسائل داخلی در کنار جنگ تحمیلی علیه کشورمان و در منطقه موانعی برای رشد گردشگری در کشورمان بوده‌اند.
به علاوه ما در ۱۵ سال اخیر نوسانات نرخ دلار را تجربه می‌کنیم. این نوسانات در گام اول گرچه توریسم خارجی را در ابتدا تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد اما با بالا رفتن قیمت‌ها توریسم داخلی را دچار چالش می‌کند.
به گفته این فعال حوزه توریسم در ایران ما شاهد دوره‌های متوالی بحران و آرامش بوده‌ایم که امکان برنامه‌ریزی را سلب می‌کند. او می‌افزاید: در هر بحران اولین صنعتی که آسیب می‌بیند و آخرین صنعتی که به روال سابق خود بازمی‌گردد، توریسم است. به این ترتیب با بازیابی در هر دوره،‌ بلافاصله این صنعت دچار رکود دوباره می‌شود.
گوهری در ادامه سراغ چالشی فراتر از صدور ویزا و... می‌رود که همان خروج نیروی انسانی از صنعت گردشگری است. او اضافه می‌کند: بخشی از نیروی متخصص پس از هر دوره رکود از این صنعت خارج می‌شود. به عنوان مثال ما راهنمایان باتجربه که پلی بین توریست‌ها و جامعه محلی یا طبیعت هستند در دوران رکود به ناچار یا مهاجرت کرده و یا شغل خود را تغییر می‌دهند.
به گفته این فعال حوزه توریسم، دو فصل بهار و تابستان ایام داغ سفر در ایران بوده و آژانس‌های مسافرتی بخش بزرگی از درآمد یک‌ساله خود را در این فصل‌ها تامین می‌کنند. در همین رابطه حوادث ماه‌های اخیر باعث شد یکی از فصل‌های داغ سفر دچار اختلال شود. او می‌‌گوید: به علاوه آژانس‌های مسافرتی هزینه‌های جانبی زیادی دارند که همین موضوع باعث می‌شود قیمت تمام شده تور آنها بالاتر از تورهای غیرمجاز باشد. در نتیجه‌ آنها از رقابت با تورهای غیرمجاز باز می‌مانند.
به گزارش دنیای اقتصاد،این موضوع در نهایت به ضرر گردشگر است. زیرا اغلب تورهای غیر مجاز برنامه‌ای برای مدیریت بحران و... ندارند و مسوولیت‌پذیر نیستند. گوهری اضافه می‌کند: با هر دوره رکود و بحران بخشی از نیروی انسانی که سال‌ها آموزش دیده و باتجربه است، از این صنعت خارج می‌شود. این موضوع هم در بخش ستادی و هم در بخش راهنمایان مصداق دارد و سبب شده ما در کنار چالش حمل‌ونقل فرسوده، سرویس بهداشتی و... با چالش کمبود نیروی انسانی کارآمد هم مواجه باشیم.