پشت‌صحنه «مدیران بومرنگی»

یکی از مهم‌ترین دلایل «بی‌ثباتی تصمیم رهبر سازمانی» در عزل یا برکناری مدیر ارشد، عدم شفافیت است.
هفته گذشته، شرکت اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی اعلام کرد «سم آلتمن»، مدیرعامل این شرکت که اخراج شده بود، پس از گفت‌‌‌وگوهای بسیار درباره آینده شرکت، دوباره به جایگاه خود برخواهد گشت. اندکی پس از اعلام این خبر، شرکت مایکروسافت اعلام کرد که او را به عنوان مدیر تیم تحقیقاتی جدیدش استخدام کرده. اما ساتیا نادلا مدیرعامل مایکروسافت گفت که از بازگشت آلتمن به اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی نیز استقبال می‌کند. علت و انگیزه رهبران سازمان از اخراج و استخدام مجدد او چیست؟ رفت و برگشت مدیران به شرکت‌ها که در سال‌های اخیر به یک ترند تبدیل شده، چه دلایل و پیامدهایی دارد؟
سقوط تخت امپراتوری
وقتی سم آلتمن در اجلاس اپک (APEC)در سان‌فرانسیسکو روی استیج رفت، به یکی دیگر از پیشرفت‌های چشمگیر دنیای هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «برای بار چهارم در تاریخ شرکت اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی، که آخرین موردش مربوط به چند هفته پیش است، پرده جهل را کنار زدیم و مرزهای اکتشاف را گسترش دادیم. چنین چیزی می‌تواند بزرگ‌ترین افتخار حرفه‌‌‌ای یک انسان در تمام عمرش باشد.» او در عرصه هوش مصنوعی، یک چهره انقلابی‌‌‌ است. لقب «پدر چت‌‌‌جی‌‌‌پی‌‌‌تی» را به او داده‌‌‌اند. حتما نام چت‌‌‌جی‌‌‌پی‌‌‌تی را شنیده‌‌‌اید؛ یک چت‌‌‌بات که گفتمان عرصه هوش مصنوعی را دگرگون کرده و تقریبا جواب هر سوالی را می‌داند. طی چند ماه اخیر، آلتمن به واسطه این ابداع بزرگ، نه تنها سوژه رسانه‌‌‌ها بوده، بلکه نقل محافل نیز بوده.
بسیاری از مردم، حتی آنهایی که زیاد با تکنولوژی آشنا نیستند در این ماه‌‌‌ها، بارها اسم هوش مصنوعی را شنیده‌‌‌اند یا از ابزارهایش برای انجام کارهای خود یا سرگرمی استفاده کرده‌‌‌اند. هوش مصنوعی در همین چند ماه اخیر، وارد گوشی‌‌‌های موبایل بسیاری از مردم شده، از ابزارهای تولید عکس گرفته تا چت‌‌‌بات‌‌‌هایی که مساله حل می‌کنند، جواب سوالات را می‌دهند و حتی کد می‌‌‌نویسند. هوش مصنوعی به قدری قدرت یافته که گاهی به سختی می‌توان تصاویر واقعی را از تصاویر فیک، تشخیص داد. و این کمی ترسناک است. خود آلتمن در اوایل امسال گفته بود که پیشرفت‌‌‌های هوش مصنوعی، کمی او را می‌‌‌ترساند. با وجود این، او به عنوان رهبر عرصه هوش مصنوعی، پرچم در دست راه افتاد و پیشرفت‌‌‌ها را یکی پس از دیگری رقم زد. اما هنوز چیزی از سخنرانی او در اجلاس نگذشته بود که اتفاق مهم دیگری رخ داد. خبری که همه را شوکه کرد. «آلتمن از اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی اخراج شد.»
هیات مدیره این شرکت ۱۷ نوامبر، علت اخراج او را این‌‌‌گونه شرح داد: «تصمیم بر خروج آقای آلتمن به دنبال بررسی‌‌‌ها و مشورت هیات‌مدیره صورت گرفته. ما به این نتیجه رسیده‌‌‌ایم که ایشان در ارتباط با اعضا، صراحت نداشته و این مانع از انجام مسوولیت‌‌‌هایش می‌شود.»آنها در واقع به طور سربسته گفتند که آلتمن با اعضا صادق نبوده اما جزئیات بیشتری در این‌باره ارائه نکردند.
جالب اینجاست که آلتمن پس از سخنرانی‌‌‌اش از این تصمیم مطلع شد. طبق پستی که «گرگ بروکمن»، هم‌بنیان‌گذار شرکت در حساب کاربری خود در ایکس منتشر کرده، ظاهرا «ایلیا ساتسکیور»، دیگر بنیان‌گذار و از مدیران رده بالای شرکت، غروب همان روز به آلتمن پیام داده و از او خواسته که روز بعد، از طریق میت با هم صحبت کنند. فردای آن روز، آلتمن به گفت‌‌‌وگو ملحق و از تصمیم هیات‌مدیره باخبر شده است. بروکمن در گفت‌‌‌وگو حضور نداشته اما چند دقیقه بعد به او (بروکمن) نیز گفته‌‌‌اند که از هیات‌مدیره، کنار گذاشته شده است. به او گفته شده که می‌تواند در شرکت بماند اما اگر مایل به استعفاست، مانعی وجود ندارد. او در پستش نوشت: «من و سم از اقدام هیات‌مدیره شوکه‌‌‌ایم. ابتدا اجازه دهید از همه افراد فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای که با ما در اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی همکاری داشتند، قدردانی کنیم. مشتریان، سرمایه‌گذاران و همه کسانی که با ما در ارتباط بودند. در تلاشیم تا ببینیم دقیقا چه اتفاقی افتاده». شرکت سپس «میرا موراتی»، مدیر ارشد تکنولوژی را به عنوان مدیرعامل موقت، انتخاب کرد.
انتشار خبر برکناری آلتمن، شوک عظیمی به سیلیکون ولی وارد کرد و بلافاصله باعث شد سرمایه‌گذاران در اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی برای بازگرداندن او به هیات‌مدیره فشار بیاورند. ساتیا نادلا، مدیرعامل مایکروسافت که بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی است گفت که از این تصمیم خبر نداشته است. همان روز جمعه، آلتمن در حساب کاربری خود پستی گذاشت که شبیه به یک خداحافظی بود. اما بلافاصله معلوم شد که قصه هنوز تمام نشده. گمانه‌‌‌زنی‌‌‌ها درباره احتمال بازگشت آلتمن به اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی شروع شد. وب‌سایت «د اینفورمیشن» یادداشتی از «جیسون کوآن» مدیر ارشد استراتژی شرکت را نقل کرد که به کارکنان گفته بود تلاش‌‌‌هایی در راستای بازگرداندن آلتمن و سایر کارکنانی که استعفا داده بودند در جریان است، از جمله سه محقق ارشد شرکت. طبق گزارش بلومبرگ، نادلا و موراتی از جمله افرادی بودند که برای بازگشتن آلتمن تلاش می‌‌‌کردند. روز یکشنبه، ماجرا پیچیده‌‌‌تر شد. آلتمن عکسی از خود در مرکز اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی در سان‌فرانسیسکو پست کرد که در آن، کارت عبور مهمان به گردنش انداخته بود. زیر پست نوشته بود: «اولین و آخرین باری که یکی از این‌‌‌ها گردنم می‌‌‌اندازم.»
سه مدیرعامل در عرض سه روز
گفت‌‌‌وگوها با چهار عضو باقیمانده اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی به نتیجه نرسید و «امت شیر»، مدیرعامل سابق «توییچ» به عنوان سومین مدیرعامل شرکت انتخاب شد. سه مدیرعامل در عرض سه روز. اندکی بعد از آن، نادلا اعلام کرد که آلتمن و بروکمن را برای رهبری «تیم تحقیقات هوش مصنوعی پیشرفته» استخدام کرده اما در چند مصاحبه تاکید کرد که از بازگشتن آنها به اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی نیز استقبال می‌کند.
روز دوشنبه، آتش زیر خاکستر کارکنانی که از اخراج آلتمن شاکی بودند، شعله‌‌‌ور شد. اکثر قریب به اتفاق ۷۷۰ کارمند شرکت، از جمله موراتی در نامه‌‌‌ای به هیات‌مدیره، تهدید کردند که در صورت عدم‌بازگشت آلتمن و بروکمن، به صورت دسته‌‌‌جمعی استعفا خواهند داد. در این نامه آمده بود: «ما نمی‌توانیم برای/با کسانی کار کنیم که فاقد صلاحیتند، قضاوت درستی ندارند و اهمیتی برای ماموریت شرکت و کارمندها قائل نیستند.»جالب است که خود ساتسکیور نیز آن را امضا کرده بود.
پس از مدت کوتاهی مشخص شد که راه برای بازگشت آلتمن هموارتر شده. یکی از مقامات ارشد شرکت گفته بود که «گفت‌‌‌وگوهای سختی» برای حل این بحران در جریان است. بلومبرگ در گزارشی اعلام کرد که موراتی، پیامی به کارمندها فرستاده و گفته: «داریم روی آن کار می‌‌‌کنیم». و نهایتا توافق حاصل شد. اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی سه‌‌‌شنبه اعلام کرد که توافقی در رابطه با بازگشت آلتمن صورت گرفته و جابه‌‌‌جایی‌‌‌هایی نیز در هیات‌مدیره انجام شده است. البته آلتمن هنوز نتوانسته جایگاهش در هیات‌مدیره را پس بگیرد. حالا آلتمن دوباره مدیرعامل اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی شده. شرکتی که پیشگام این عرصه است.
تحلیل‌‌‌های بسیاری درباره وقایع یک ماه اخیر صورت گرفته. برخی معتقدند که ایراد کار از هیات‌مدیره است که تصمیم و انگیزه‌‌‌هایش را به بدترین شکل اطلاع‌‌‌رسانی کرده است. سکوت و عدم‌شفافیت درباره علت این تصمیم، در نهایت به شکست خودشان منجر شد. برخی می‌‌‌گویند علت برکناری آلتمن، نگرانی‌های امنیتی بوده. ادعایی که «امت شیر» آن را تکذیب کرده. هنوز جای بروکمن و آلتمن در هیات‌مدیره خالی ا‌‌‌ست. جالب است که «آدام‌دی آنجلو» مدیرعامل وب‌سایت «کورا» که به اخراج آلتمن رای داده بود، کماکان عضو هیات‌مدیره است. هیات‌مدیره جدید قرار است تحقیقات مستقلی در رابطه با رویدادهای اخیر انجام دهند.
فاصله بین رفت و برگشت آلتمن به اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی تنها چند روز است. درست مثل یک بومرنگ که لحظاتی پس از پرتاب به سمت شما برمی‌‌‌گردد. به همین خاطر است که به مدیرانی که پس از کناره‌‌‌گیری یا اخراج به شرکت برمی‌‌‌گردند، «مدیران بومرنگ» می‌‌‌گویند. چنین اتفاقی در تاریخ شرکت‌ها غیرمعمول نیست. برعکس، در سال‌های اخیر، رفت و برگشت مدیران به یک ترند تبدیل شده. چندی پیش، شاهد بازگشت «باب آیگر» به دیزنی بودیم. سال ۲۰۲۰، او که محبوبیت بسیار داشت بازنشسته شد و جای خود را به «باب چاپک» داد. در آن زمان، دیزنی، درست مثل سایر رسانه‌‌‌های سنتی با چالش‌‌‌های پخش آنلاین مواجه بود و هنوز با پیامدهای کرونا دست و پنجه نرم می‌‌‌کرد. این‌‌‌ها باعث افت عملکرد مالی شرکت شد. خیلی‌‌‌ها چاپک را مسوول این مشکلات می‌‌‌دانستند، گرچه شرایط نیز بی‌‌‌تاثیر نبود. به هر حال، رهبران سازمان دیواری کوتاه‌‌‌تر از او پیدا نکردند و نهایتا تصمیم گرفتند برکنارش کنند. و چه کسی را انتخاب کردند؟ باب آیگر! او یکی از مدیران بومرنگ در سال‌های اخیر است که رفت و برگشتش، مدت‌‌‌ها سوژه رسانه‌‌‌ها بود.
یکی از معروف‌‌‌ترین مدیران بومرنگ، استیو جابز، بنیان‌گذار اپل است که سال ۱۹۸۵ به دلیل اختلافات با مدیرعامل وقت، شرکت را ترک کرد و سپس در سال ۱۹۹۷ به عنوان مدیرعامل، به شرکت بازگشت. جابز در سال ۲۰۱۱، درست قبل از مرگش از جایگاه خود استعفا داد. مورد بعدی، مایکل دل، بنیان‌گذار شرکت دل است که تا سال ۲۰۰۴، مدیرعامل بود و سپس کناره‌‌‌گیری کرد تا ریاست هیات‌مدیره را بر عهده بگیرد. او سپس در سال ۲۰۰۷، دوباره مدیرعامل شد. سال ۲۰۰۸، استارباکس اعلام کرد که بنیان‌گذار و مدیرعامل سابقش «هوارد شولتز» که ۷ سال قبل از آن از جایگاهش کناره‌‌‌گیری کرده بود، دوباره به شرکت برمی‌‌‌گردد. در آن زمان شرکت با مشکلات متعددی از جمله افت ارزش سهام و روند کند رشد مواجه بود. آقای شولتز پس از بازگشت به سمت خود، در عرض چند سال توانست اوضاع را سر و سامان دهد و استارباکس را دوباره به اوج طلایی خود برگرداند.
علت رفت و برگشت مدیران، عمدتا بحران‌هایی ا‌‌‌ست که برای شرکت پیش می‌‌‌آید، به‌خصوص اگر مشکلات، همزمان با ترک مدیرعامل پیش آمده باشند. در چنین مواقعی، رهبر سازمان تصور می‌کند که مدیرعامل سابق می‌تواند مشکلات را حل کند. داستان‌‌‌های بسیاری از این مدیران در وب‌سایت‌‌‌ها روایت شده که همگی پس از بازگشت، عملکرد درخشانی از خود نشان داده‌‌‌اند و شرکت را از ورطه سقوط نجات داده‌‌‌اند. معروف‌‌‌ترین آنها مورد استیو جابز است. اما سوال اینجاست که آیا این درباره همه رهبران صدق می‌کند؟
در سال ۲۰۰۷، تحقیقاتی درباره این مدیران انجام شد. این تحقیقات نشان داد که به جز موارد معروف، بسیاری از این رهبران عملکرد چندان چشمگیری از خود نشان نداده‌‌‌اند. در واقع، عملکرد سازمانشان پس از بازگشت آنها، تفاوت چندانی با سایر شرکت‌های مشابه نداشته. تحقیقات دیگری که در سال ۲۰۲۰ در مجله مدیریت اسلون منتشر شد نشان می‌‌‌داد که مدیران بومرنگ در یک بازه زمانی دو ساله، عملکردی پایین‌‌‌تر از میانگین بازار داشته‌‌‌اند. حتی نام مدیران مطرح نیز در میان آنها دیده می‌‌‌شد. در واقع، لیست بلند بالایی از مدیران بومرنگ معروف وجود دارد که پس از بازگشت، عملکرد جادویی نداشته‌‌‌اند. جالب اینجاست که چند وقت پیش، هوارد شولتز برای بار سوم به استارباکس برگشت و در برخورد با کارکنانی که قصد تشکیل اتحادیه داشتند، با مشکلاتی مواجه شد.
در مورد آلتمن اما، نمی‌توان به این تحقیقات اتکا کرد چرا که وضعیت اوپن‌‌‌ای‌‌‌آی در زمان مدیریت او، با چالش بزرگی مواجه نبوده، گرچه هنوز کسی نمی‌‌‌داند علت اصلی اخراج او چه بوده و هرآنچه در اخبار آمده، در حد گمانه‌‌‌زنی‌‌‌ است؛ از جمله فعالیت‌‌‌های جانبی آلتمن، عدم‌ثبات مالی، مشکلات امنیتی یا تلاش آلتمن برای تبدیل شرکت از یک نهاد غیرانتفاعی به یک کسب و کار. در ماه‌‌‌های آینده مشخص خواهد شد که آیا بازگشت او مثل سایر مدیران، قهرمانانه خواهد بود یا خیر.