توزیع نابرابر سفر در میان ایرانی‌ها

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در فروردین 1403 در گزارشی به بررسی وضعیت گردشگری در داخل کشور از ابعاد مختلفی پرداخته است.
در سال 1400، از جامعه 26 میلیون و 302 هزارنفری خانوار کشور، حدود 70 درصد از آنها در سال 1400 سفر نرفته و تنها هفت میلیون و 788 هزار خانوار معادل 30 درصد خانوارهای کشور در این سال به سفر رفته‌اند. از سوی دیگر نگاهی به تعداد سفرهای بومی اعضای خانوار برحسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز نشان می‌دهد. در سال 1400، حدود 42 درصد سفرها با اقامت شبانه و 58 درصد بدون اقامت شبانه بوده که البته درصد خانوارهای سفر رفته در طول سال 1400 از بهار 1398 کمتر است.
همچنین پیش از این، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی درخصوص آمار ثبت شده در مراکز اقامتی رسمی نیز به ایسنا گفته بود: از میان آمار کلی اقامت، ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت نیز در «مراکز اقامتی رسمی» ثبت شده که رشدی را به نسبت سال گذشته نشان نمی‌دهد. میانگین ضریب اشغال اقامتگاه‌های رسمی در تعطیلات نوروز نیز حدود ۶۶ درصد بود.
به گفته فاطمی، اقامتگاه‌های رسمی شامل هتل، هتل آپارتمان، متل، اقامتگاه سنتی، هتل بوتیک، مهمان‌پذیر، هتل بیمارستان، بوم‌گردی، مجتمع گردشگری و سایر تاسیسات گردشگری است که از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مجوز دارند و مراکز اقامتی غیررسمی که در گردآوری آمار کلی اقامت‌های نوروزی شمارش شده‌اند، کمپ‌های مسافرتی شهرداری‌ها، خوابگاه‌ها، اقامتگاه‌های دولتی، خانه‌های استیجاری، مساجد، حسینیه‌ها و مدارس و خانه معلم‌ها و سایر را شامل می‌شود.
روند سفر ایرانیان نشان‌دهنده آن است که همزمان با افزایش جمعیت، میزان سفرها نیز با افزایش نسبی همراه بود که با شیوع کرونا این روند متوقف شد، اما با بررسی آمار سفرهای نوروزی در سال ۱۴۰۲ مشاهده می‌شود که سفرها روندی افزایشی نسبت به دوران کرونا به خود گرفته است. به طوری‌که طبق گزارش دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در سال 1402 از ۲۵ اسفندماه سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ماه سال ۱۴۰۲، درمجموع اقامت 57.1 میلیون نفر در اقامتگاه‌ها در شب به ثبت رسیده است؛ که نسبت به مدت مشابه سال گذشته‌اش (1401)، ۱۷ درصد رشد داشته است.
ازسوی دیگر، بررسی هزینه‌های اختصاص یافته به تفریحات و سرگرمی نسبت به هزینه‌های هتل، مسافرت‌های جمعی، رستوران و مراکز اقامتی نشان از کاهش هزینه‌های سفر به دلیل گران بودن استفاده از امکانات خواب و خوراک در اقامتگاه است.
هزینه تفریحات دهک دهم، نزدیک به 40 برابر دهک اول!
به عبارتی با توجه به مشکلات اقتصادی و اولویت‌بندی‌های موجود در سبد خانوار جامعه ایرانی، هزینه فراغت جزء گزینه‌هایی است که با تشدید چالش‌های اقتصادی زودتر از دیگر موارد کاهش پیدا می‌کند. همچنین شواهد نشان‌دهنده آن است که وضعیت هزینه‌ها در دهک‌های مختلف متفاوت است.
خانوار روستایی و دهک‌های ضعیف‌تر تحت تأثیر بیشتر فشار اقتصادی طی سال‌های اخیر سهم کمتری از هزینه سبد خانوار را به تفریحات و سفر اختصاص داده‌اند. بهترین توصیف برای وضعیت موجود را می‌توان در 39.8 برابر بودن هزینه‌های تفریحات دهک دهم نسبت به دهک اول یافت.
خطر حذف سفر از سبد هزینه‌ای خانوار
افزایش سرانه گردشگری داخلی بیشتر به خانوارهایی تعلق گرفته که قبلاً هم به سفر رفته‌اند، لذا ساز و کارهای توزیع سفر برای خانوارها به گونه‌ای صورت نگرفته است که در دسترس همگان قرار گیرد. این درحالی است که از میان آمار کلی اقامت در بازه 25 فروردین ماه سال 1401 الی 15 فروردین ماه 1402 ، ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت، در مراکز اقامتی رسمی ثبت شده، که رشدی را نسبت سال گذشته نشان نمی‌دهد.
همچنین میانگین ضریب اشغال اقامتگاه‌های رسمی در تعطیلات نوروز نیز حدود ۶۶ درصد بوده که به دلیل شرایط اقتصادی و فقدان برنامه به منظور افزایش سطح اشغال اقامتگاه‌ها رشد سفرهای غیر سازماندهی مشاهده شده است، با این شرایط سفرهای غیرسازماندهی کمکی به بهبود وضعیت اقتصاد صنعت گردشگری نمی‌کند.
کاهش هزینه سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه‌ای خانوارها می‌تواند تبعات اقتصادی برای مراکز جاذبه گردشگری و تبعات اجتماعی و روانی برای خانوارها و جامعه داشته باشد؛ چراکه خانوارها به میزانی که هزینه‌های سفر خود را کاهش می‌دهند، سهم قابل توجهی از نشاط خود را نیز از دست خواهند داد.
استفاده 77 درصد از مسافران از وسایل نقلیه شخصی در سفرها
حدود 77 درصد از مسافران در سفرهای خود از وسایل نقلیه شخصی استفاده می‌کنند. (68 درصد از وسیله نقلیه متعلق به خود به علاوه 9 درصد وسیله نقلیه شخصی متعلق به دیگران) و تنها 23 درصد از سفرهای مسافران توسط وسایل حمل ونقل عمومی است.
البته این موضوع در حوزه‌های حمل‌ونقل عمومی هم دارای توازن نیست، چنانکه سواری‌های کرایه 14.7 درصد، اتوبوس و مینی‌بوس 4.2 درصد، هواپیما و قطار نیز سهم 0.8 و 0.5 درصدی دارند. این درحالی است که موقعیت سرزمینی کشور و ظرفیت‌های حمل‌ونقلی داخلی و بین‌المللی در جابه‌جایی مسافر و کالا ویژگی‌های برجسته‌ای دارد، از این‌رو توجه جدی به بخش‌های جاده‌ای (اتوبوس و سواری‌های عمومی) و حمل‌ونقل ریلی و ناوگان هوایی لازم به نظر می‌رسد.
در شرایطی که به حوزه حمل‌ونقل عمومی متناسب با نیاز توجه نشده است و از جنبه دیگر به دلیل انعطاف‌پذیری استفاده از خودرو شخصی در طول سفر و بهره‌مندی از جاذبه‌های مسیر و مقاصد میانی، سبب شده نحوه استفاده مردم از وسایل حمل‌ونقلی نیز تغییر کند. در این شرایط آمارها، حکایت از استفاده عمده افراد از وسایل نقلیه شخصی است.
فرسوده بودن شبکه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌‌‌ای و کمیاب بودن بلیت، بسیاری از گردشگران را این گزینه ناامید کرده و سهم این بخش را در گردشگری ایران کاهش داده است. این موضوع در نتایج نظرسنجی انجام شده نیز خود را نشان داد. 74‌درصد از شرکت‌کنندگان نظرسنجی با وسیله نقلیه شخصی سفر کرده‌‌‌اند. در حالی که سهم اتوبوس و قطار با هم به 10‌درصد هم نمی‌‌‌رسد.
به گزارش اکوایران، سهم هواپیما از این دو گزینه بیشتر و اندکی بیش از 16‌درصد است. در تعطیلات نوروز بسیاری تصمیم می‌‌‌گیرند که با توجه به تعداد بالای روزهای تعطیل، سفر خارجی داشته باشند.