عربستان قطب گردشگری می شود؟

اگرچه عربستان چشم‌انداز بلندپروازانه‏‏‌ای را تا سال ۲۰۳۰ برای صنعت توریسم خود در نظر گرفته، تا بتواند از این طریق از اقتصاد تک‌محصولی متکی بر نفت خارج شود و به خدماتی همچون گردشگری روی آورده تا بتواند آن را به قطب اقتصاد خود تبدیل کند. اما باتوجه به سیاست‏‏‌های دوگانه آن باید دید آیا این امر تحقق خواهد پذیرفت یا خیر؟ به‏‏‌طوری که اکونومیست در گزارشی، به دوگانگی‏‏‌ در سیاست‏‏‌های توریستی عربستان پرداخته است که چگونه این کشور با وجود تمام موانع سیاسی داخلی و نگاه‏‏‌های منفی جامعه جهانی به آن، «گردشگری» را همچنان یکی از قطب‏‏‌های اقتصادی خود تا سال ۲۰۳۰ معرفی می‏‏‌کند و برای نشان دادن تصویری بهتر از خود و تغییر افکار عمومی جهان به‌ویژه گردشگران بین‌المللی نسبت به خود، با شعار «بسازید، خواهند آمد» سیاست‏‏‌های دوگانه خود را پیش می‏‏‌برد.
عــــربـــستــان، کشوری دارای آفتاب، دریا و شن است، اما مردم نسبت به بازدید از این کشور محتاط هستند و حتی رویدادهای اخیر در عربستان تبلیغ خوبی برای گردشگری نبوده است. سالانه بین ۲ تا ۳ میلیون مسلمان برای مراسم حج از این کشور بازدید می‌‌‌کنند، زیارتی که همه مسلمانان آرزوی انجام آن را حداقل برای یک بار دارند؛ در ماه گذشته، زمانی که دمای هوا از ۵۰ درجه سانتی گراد فراتر رفت، بیش از ۱۳۰۰ نفر از زائران کشورهای مختلف جان باختند که بسیاری از آنها به دلیل استرس ناشی از گرما بوده است. این موضوع باعث شد، مقامات کشور به دلیل کوتاهی در رسیدگی به زائران محکوم شوند. با وجود حوادث ناگوار امسال، مسلمانان همچنان به عربستان سرازیر خواهند شد.
در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳.۵ میلیون نفر برای حج عمره به این کشور سفر کردند؛ زیارتی در بازه زمانی کمتر که در تمام طول سال انجام می‌شود. اما برای بسیاری از غیرمسلمانان، این کشور محافظه‌کار در فهرست سبد سفر آنها قرار ندارد. این را می‌توان ناشی از آن دانست که، عربستان بیشتر به خاطر ذخایر نفت خام، حکومت مستبدانه و استفاده از مجازات اعدام شناخته می‌شود تا به خاطر تفریحگاه‌‌‌های دیدنی یا مجلل. اکونومیست در گزارش خود می‌‌‌گوید، اما مقامات سعودی، مشتاق تغییر این دیدگاه هستند. «گردشگری» بخش کلیدی چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان است، همان برنامه اصلاحات اقتصادی که در سال ۲۰۱۶ اعلام شد. محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور، نیروی محرکه پشت استراتژی‌ای است که برای ارتقای صنایع جدید طراحی شده و مشاغل و در نهایت اقتصاد را از نفت دور می‌‌‌کند. در واقع چشم‌‌‌انداز ۲۰۳۰ را راهی برای بهبود چهره کشور و خود می‌‌‌داند. اعداد ارائه شده، قابل‌توجه به نظر می‌‌‌رسند و دولت می‌‌‌گوید در حال سرمایه‌گذاری ۸۰۰ میلیارد دلاری در بخش گردشگری است. البته این سرمایه‌گذاری در مجموع بیشتر شامل هزینه در شهر «نئوم» است، یک توسعه وسیع در شمال غرب که تماما مربوط به گردشگری نیست و با مشکلاتی مواجه شده است.
آمارها نشان می‌‌‌دهد، از سال ۲۰۱۹، سهم گردشگری از تولید ناخالص داخلی از ۳.۶‌درصد به ۴.۵‌درصد افزایش یافته است و هدف این است که تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰‌درصد برسد. در صورت تحقق، این بخش به بخش بزرگی از اقتصاد نسبت به کشورهای پیشرو گردشگری مانند فرانسه و اسپانیا تبدیل خواهد شد. پس «عرضه» زیاد است، اما «تقاضا» چطور؟ اکونومیست می‌‌‌گوید؛ در حال حاضر بیشتر گردشگران بومی هستند. از ۱۰۰ میلیون سفر انجام‌شده در این کشور در سال ۲۰۲۳، حدود ۷۹ میلیون سفر توسط سعودی‌‌‌ها انجام شده است. اما تعداد گردشگران بین‌المللی به عربستان سعودی به سرعت در حال افزایش است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ در مقایسه با نرخ‌های قبل از همه‌گیری، رتبه سوم را از نظر رشد گردشگری در اختیار داشت. هدف این کشور، جذب ۱۵۰ میلیون گردشگر سالانه تا سال ۲۰۳۰ است. دولت بازدیدکنندگان ثروتمندی را که نسبتا نزدیک هستند، به‌ویژه بازدیدکنندگان از چین، اروپا و هند را هدف قرار داده است. افرادی که به عربستان سعودی سفر می‌‌‌کنند تمایل دارند نوعی از ارتباط را با این کشور داشته باشند؛ در سال ۲۰۲۲ تنها ۲.۵ میلیون نفر برای مقاصد تفریحی صرف به جای تجارت یا امور مذهبی یا دیدن خانواده و دوستان به این کشور سفر کردند.
مثلا اگر بخواهد با بریتانیا رقابت کند، که در آن سال ۱۲ میلیون مسافر خارجی تفریحی را جذب کرد، کارهای زیادی باید انجام دهد. با وجود این، تغییر عمده‌‌‌ای در نگرش پادشاهی نسبت به بیگانگان ایجاد شده است. گرفتن ویزا قبلا سخت بود. آنها زائران را به دو شهر مقدس مکه و مدینه محدود می‌‌‌کردند و فقط به اندازه زیارت اجازه ورود داشتند. حتی تا قبل از سال ۲۰۱۹ ورود گردشگران غیرمذهبی غیرممکن بود. امروزه ویزای الکترونیکی فوری برای شهروندان ۶۶ کشور در دسترس است و افراد می‌توانند تا سه ماه بمانند. شش عضو شورای همکاری خلیج فارس قصد دارند نسخه‌‌‌ای را از ویزای شینگن ارائه دهند که به گردشگران اجازه می‌‌‌دهد با یک مجوز در منطقه سفر کنند.
در گذشته، عربستان سعودی صرفا بر تاریخ اسلامی خود تاکید می‌‌‌کرد. امروزه برای گسترش جذابیت خود، توجه را به گذشته قبل از اسلام نیز جلب می‌‌‌کند. «العلا»، در حدود ۳۵۰ کیلومتری مدینه، دارای برخی از بهترین بقایای تمدن «نبطی» پس از تمدن پترا در اردن است. بیش از ۲۰۰۰ سال پیش، نبطی‌‌‌ها مقبره‌‌‌هایی را در صخره‌‌‌های عظیم حک کردند. کتیبه‌‌‌ها، ابوالهول‌‌‌ها و گریفین‌‌‌ها از فرسایش مداوم شن جان سالم به در برده‌‌‌اند. راهنمایان تور به زیارتگاه‌‌‌های الهه‌‌‌های عزی، منات و لات اشاره می‌‌‌کنند. به گفته آلن شوارتزمن، یکی از اعضای هیات مشورتی کمیسیون سلطنتی العلا، چنین مکان‌‌‌های باستانی به عربستان نسبت به رقبای منطقه‌‌‌ای خود برتری می‌‌‌دهد. یک دهه پیش، بازدید از العلا یک تجربه ترسناک بود. اکنون تجربه نسبتا متفاوتی است. در طلوع آفتاب، بازدیدکنندگان می‌توانند به مکان‌‌‌های مخروبه بروند. اتوبوس‌‌‌های مجهز به تهویه مطبوع هوا، بازدیدکنندگان را به مرکزی می‌‌‌برند که در آنجا می‌توانند قبل از بازدید از مقبره‌‌‌ها، بستنی بخرند. جایی که زمانی زنان پشت درهای بسته محدود می‌‌‌شدند، اکنون راهنماها شامل زنانی می‌‌‌شوند که به تشریح مراسم تدفین می‌پردازند. موسیقی از طریق بلندگوها در شهر قدیمی العلا پخش می‌شود و حس دیزنی لند را به سایت می‌‌‌دهد. اقامتگاه‌‌‌های لوکس بخش کلیدی چشم‌‌‌انداز عالی توریستی است. یک هتلدار مشتاق با اشاره به آب‌های فیروزه‌‌‌ای دریای سرخ، معتقد است که مردم باید عربستان را به عنوان «مالدیو جدید» بدانند.
در جزیره‌‌‌ای خصوصی در تالاب الوجه به نام St Regis که به تازگی افتتاح شده است، بازدیدکنندگان می‌توانند در ویلاهای شناور روی آب اقامت کنند. در واقع، برای کشوری که بر پایه ثروت نفت ساخته شده است، این استراحتگاه‌‌‌ها اعتبار زیست‌محیطی خود را به نمایش می‌‌‌گذارند. St Regis پلاستیک یک‌بار مصرف را در سایت خود ممنوع کرده و توسعه‌دهنده این پروژه، بسیاری از برنامه‌‌‌های خود را برای حفاظت از صخره‌‌‌های مرجانی منطقه انجام می‌‌‌دهد. اما عربستان در حال گسترش اهداف توریستی خود است. اگر خرابه‌‌‌های باستانی و اتاق‌‌‌های هتل که قیمت آنها از ۱۵۰۰ دلار در شب شروع می‌شود برای بازدیدکنندگان جذاب نباشد، شاید رویدادهای ورزشی بزرگ جذاب باشند. در سال ۲۰۲۹، این پادشاهی میزبان بازی‌‌‌های زمستانی آسیایی در یک استراحتگاه کوهستانی «طراحی شده» در نئوم خواهد بود و حتی برای میزبانی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۳۴ نامزد شده است. دولت همچنین امیدوار است با ساختن تعداد زیادی موزه و میزبانی رویدادهای موسیقی مانند «توفان صدا»، عربستان را به‌‌‌عنوان یک کانون فرهنگی معرفی کند. در فاصله کوتاهی از العلا، «مرآة» قرار دارد، سالن کنسرت آینه‌‌‌کاری شده که میزبان خوانندگان آمریکایی بوده است.
هیات گردشگری به وضوح در مورد اینکه چه چیزی یک مقصد را جذاب می‌‌‌کند، فکر کرده است. تلاش‌‌‌های مصممانه آن بسیار پرسر و صدا بوده است. اما چالش‌‌‌ها همچنان باقی است. نخست اینکه، بخش زیادی از کشور در فصول مختلف سال بسیار گرم است و تغییرات آب و هوایی باعث می‌شود که گرما حتی کمتر از قبل قابل تحمل باشد. همچنین ناآرامی‌‌‌های اخیر در خاورمیانه، عربستان سعودی را برای ارتباط کمی ناامن می‌‌‌کند، حتی اگر خود پادشاهی برای بازدید امن باشد. مهم‌تر از همه، مشکل درچهره جهانی این کشور است. قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار، خاموش کردن نقدهای سیاسی و محدودیت‌‌‌های حقوق زنان همه در نگرش‌‌‌های بسیاری از بیگانگان از پادشاهی برجسته است. بسیاری از افراد از تغییرات اخیر آن بی‌اطلاع هستند. جری اینزریلو، مسوول توسعه دیریه، شهری خشت و گلی که در ابتدا خانه خاندان سلطنتی عربستان بود، می‌‌‌گوید: مردم هنوز نمی‌‌‌دانند آیا می‌توانند شلوارک بپوشند. برخی از بازدیدکنندگان بالقوه نگران این هستند که از گردشگری، مانند ورزش و پروژه‌‌‌های هنری بزرگ، برای زدودن بدنامی کشور به دلیل نقض حقوق بشر و به عنوان یک تولیدکننده سوخت فسیلی استفاده می‌شود. شعار جدید گردشگری این کشور از مردم درخواست می‌‌‌کند: «به فراتر از آنچه فکر می‌‌‌کنید بروید.» برای بسیاری از مسافران ممکن است این کار بسیار دشوار باشد. اما مقامات عربستان سعودی به این اصل قدیمی ایمان آورده‌اند: «بسازید، خواهند آمد.»