بازی دوگانه نرخ ارز و صنعت

بررسی‌ها نشان می‌دهد در طول دهه 90 مخارج ارزی حقیقی صنایع کشور چه به صورت کوتاه‌مدت و چه بلندمدت کاهش داشته است. امری که بیانگر سخت‌تر شدن دسترسی به مواد اولیه و ماشین‌آلات توسط بنگاه‌های تولیدی است. این‌ها درحالی است که در مدت مورد اشاره ارزآوری صنایع نسبتا صعودی بوده است. علت این امر احتمالا در جایگزین شدن تدریجی صنایع تولیدکننده کالاهای پیچیده‌تر با کالاهای متوسط و ساده‌تر در ارزآوری است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی تحلیلی به بررسی وضعیت ارزبری و ارزآوری صنایع پرداخته است. براساس این گزارش روند ارزبری و ارزآوری صنایع متناقض بوده است. به طوری که ارزبری کوتاه‌مدت و بلندمدت صنایع روندی نزولی را تجربه کرده و در مقابل اما ارزآوری صنایع افزایشی ثبت شده است. شواهد و همچنین نظر کارشناسان نشان از آن دارد که احتمالا صنایع تولیدکننده کالاهای پیچیده با کالاهای متوسط و ساده جایگزین شده‌اند. از طرف دیگر بال پژوهشی مجلس در گزارشی دیگر که قبلا منتشر شده به این امر اشاره دارد که پیچیدگی اقتصاد ایران کاهش پیدا کرده است.
در واقع به‌نظر می‌رسد با توجه به تحریم‌های اقتصادی و افزایش نرخ ارز، صنایعی که نیاز قابل توجهی به مواد اولیه و ماشین‌آلات از خارج داشته‌اند با مشکلات زیادی مواجه‌ شده‌اند. درحالی که همزمان صنایعی که از انرژی ارزان و حمایت‌های دولتی و رانت برخوردار بوده‌اند توانسته‌اند اقدام به صادرات و ارزآوری برای کشور بکنند.
روند ارزبری کوتاه‌مدت صنایع
ارزبری کوتاه‌مدت به معنای تامین مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای به جهت تولید در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت بوده و شامل دستگاه‌هایی که به تولید در بلندمدت کمک می‌کنند نمی‌شود.
داده‌های جمع‌آوری شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که از سال 1381 تا 1400، ارزبری بخش صنعت کشور نوسانات زیادی را تجربه کرده است. به طوری که هم مقدار ارزبری حقیقی و هم رشد آن بالا و پایین‌های قابل توجهی داشته است. در واقع به نظر می‌رسد پس از جدی‌تر شدن تحریم‌ها از سال 1388 تا سال 1392 هم ارزبری کوتاه‌مدت حقیقی صنایع و رشد ارزبری آن‌ها روندی کاهشی را تجربه کرده است. این روند بعد از یک رشد موقت در بازه سال‌های 1392 تا 1394، مجدد از سال 1394 نزولی شده و تا سال 1400 ادامه یافته است.
به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، این روند نزولی در کاهش ارزش حقیقی واردات مواد خام و اولیه نهفته است. به عبارت دیگر صنعت کشور در کوتاه‌مدت ارزبری حقیقی کمتری داشته است که بیانگر آن است که صنایع کشور با توجه به سخت‌تر شدن دسترسی به ارز در میانه بحران‌های ارزی دهه 90 و مشکلات ناشی از تحریم‌ها، به مرور با شرایط کشور تطبیق پیدا کرده‌اند. از طرف دیگر این رخداد لزوما بیانگر امری مثبت نیست، چرا که کاهش ارزبری در کوتاه‌مدت لزوما ناشی از تکمیل زنجیره‌های ارزش نبوده و نشان‌دهنده کاهش دسترسی صنایع به واردات به دلایل مختلف است. بنابراین تطبیق پیدا کردن صنایع در جهان مدرن امروز احتمالا معنایی جز کاهش کیفیت کالای تولیدی و افزایش هزینه این کالاها است.
وضعیت ارزبری بلندمدت صنایع ایران
ارزبری بلندمدت به معنای مصرف ارز صنایع در جهت تولید در یک افق بلندمدت‌تر و طولانی‌تر است. به طوری که سرمایه و فناوری که عمری طولانی دارند و در چرخه تولید تنها درصد کمی از آن‌ها مستهلک می‌شود از خارج وارد شده و در خط تولید صنایع کشور نصب و استفاده شوند.
روند حقیقی ارزبری بلندمدت از سال 1389 به بعد با شدت نسبتا بالایی کاهش یافته است. در واقع در طول سال‌های دهه 1390، میزان مخارج ارزی از طریق واردات کالاهای سرمایه‌ای و ماشین‌آلات نزولی شده است. از طرف دیگر در این مدت رشد ارزش افزوده حقیقی صنعت هم کاهش داشته و از همین‌رو صنعت ایران در بلندمدت برای ادامه فعالیت و رشد خود به ماشین‌آلات خارجی به عنوان یکی از مسیرهای انتقال فناوری جدید نیاز دارد که این موضوع نشانگر مشکلات زیاد در سیاست‌گذاری‌های صنعتی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم ارزبری بلندمدت از ارزش‌افزوده در دهه 90 روندی کاهشی داشته و این رخداد با توجه به شوک‌های ناشی از درآمدهای صادراتی، ارزی و تحریم‌های اقتصادی و همچنین مشکلات و بی‌ثباتی‌های بازار ارز در کشوز در دهه 90 قابل توضیح است.
درآمدزایی ارزی صنایع
ارزآوری حقیقی و رشد آن در صنایع کشور حاکی از آن است که روند این دو متغیر در طول دهه 90 تقریبا باثبات بوده است. این‌ها درحالی است که نسبت ارزآوری به ارزش‌افزوده بخش صنعت نشان از آن دارد که باوجود تحریم‌های اقتصادی غرب، روند این متغیر حدودا صعودی بوده است.به گزارش اکو ایران، براساس نظر کارشناسان مرکز پژوهش‌ها، افزایش نرخ ارز و جذابیت بیشتر درآمدهای ارزی منجر به تمایل صنایع به نقش‌‌آفرینی فزاینده صادرات در سبد فروش بنگاه‌های صنعتی شده است. امری که موجب شده ارزآوری بخش صنعت هرچند اندک اما دارای روندی صعودی باشد. افزایشی شدن روند ارزآوری حقیقی صنایع در دهه 90 نسبت به قبل از این دهه کاملا قابل مشاهده است.