چند درصد مردم به پلتفرم‌های بومی رفته‌اند؟

محدودیت‌های اینترنتی کشور در ماه‌های اخیر، هرچه به ضرر کسب‌وکارهای مجازی در شبکه‌های اجتماعی تمام شد، در عوض بازار بازی با اعداد و آمار را برای متولیان فضای اینترنت و صاحبان پلتفرم‌های داخلی داغ کرده است. از آغاز اعتراضات خیابانی در پایان شهریورماه و از اولین اختلال دستوری گسترده در شبکه اینترنت کشور، تقریبا هیچ ماهی نبوده که وزیر ارتباطات یا یکی از مسوولان پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایرانی از آمار نجومی افزایش تمایل کاربران به پلتفرم‌های داخلی سخن نگفته باشند. آماری غیرقابل باور که با آنچه مشاهده می‌شود همخوانی ندارند.
«عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات ابراهیم رئیسی روز سوم اسفندماه با اعلام آخرین آمار از تعداد کاربران فعال پلتفرم‌های داخلی گفت: «بیش از ۶۰ درصد مردم و کسب‌وکارهایشان به پیام‌رسان‌های داخلی وارد شده‌اند و از این پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند». زارع‌پور ادعا کرده که بیش از ۳۵ میلیون کاربر یکتا در پیام‌رسان‌های داخلی حضور دارند و تعداد کاربران فعال ماهانه پیام‌رسان ایتا، بله و روبیکا را به ترتیب، ۲۱ میلیون، ۱۵ میلیون و ۳۸ میلیون نفر اعلام کرده است.
درست یک ماه پیش در ۴ دی‌ماه، پلتفرم روبیکا در اطلاعیه‌ای رسمی تعداد کاربران فعال ماهانه‌اش را ۳۵ میلیون نفر اعلام کرد. ادعای اخیر وزیر ارتباطات اما از افزایش ۳ میلیون نفری کاربران روبیکا در طول تنها ۲ ماه حکایت دارد. واقعیت جاری در فضای مجازی اما این ظن را ایجاد می‌کند که نکند همه این آمار و ارقام، عددسازی‌هایی برای توجیه محدودیت‌های دستوری در اینترنت کشور باشد؟!
پیش‌تر در جلسه سازمان فناوری اطلاعات کشور گفته شده بود که روبیکا، ۷۰ میلیون کاربر فعال دارد. این ادعا آنقدر دور از ذهن به نظر می‌رسید که مدتی بعد، این پلتفرم به طور رسمی اعلام کرد که این عدد مربوط به سیم‌کارت‌هایی است که در این پلتفرم ثبت نام کرده‌اند و نه تعداد کاربران فعال. در هفته دوم اعتراضات نیز، همزمان با اعلام ۳ برابر شدن کاربران فعال در پیام‌رسان‌های داخلی، پیامرسان «ایتا»‌ اعلام کرده بود که ظرفیت پذیرش کاربران جدید را ندارد. چه اتفاقی در عرض چند ماه افتاده که تعداد کاربران در پلتفرم‌های داخلی با چنین سرعتی در حال افزایش است؟
مساله مهمی که از طرفی کار را برای آمارسازی راحت کرده و از طرفی دیگر، راهی برای صحت‌سنجی چنین ادعاهایی باز نگذاشته عدم شفافیت در ارائه اطلاعات است. ادعای افزایش رعدآسای تعداد کابران در پلتفرم‌های داخلی در حالی هر ماه مطرح می‌شود که اطلاعات دقیق‌تری مثل سهم ترافیک هر پلتفرم بومی در دست نیست. «زارع‌پور» این آمار را از اسرار پلتفرم‌ها می‌داند که قابل انتشار نیستند اما این عدم شفافیت، نه اعتماد مخاطب را جلب می‌کند و نه واقعیت موجود را تغییر می‌دهد.
«روبینو»، پلتفرم متعلق به روبیکا است که خود را مشابه داخلی اینستاگرام معرفی می‌کند. انتشار آمار مهاجرت کسب‌وکارهای مجازی به پلتفرم‌ها بومی در حالی ارایه شده که هنوز نمونه قابل استنادی از کسب‌وکاری همه‌گیر در این پلتفرم به وجود نیامده و کسب‌وکارهای بزرگ مجازی در اینستاگرام همچنان به فعالیت‌شان در این پلتفرم ادامه می‌دهند. چطور ممکن است پلتفرمی با ۱۷میلیون کاربر روزانه فعال- که طبق گفته وزارت ارتباطات این عدد هر روز در حال افزایش است- نه تنها موفق به جذب کسب‌وکارهای موفق پلتفرم خارجی فیلترشده نشده بلکه هیچ کسب‌‌وکار تازه‌ای نیز در آن خلق نشده باشد؟
بر اساس آمار مجموعه «گلوبال استتس»، با آغاز اختلال دستوری در اینترنت در هفته دوم اعتراضات، میزان دسترسی کاربران ایرانی اینستاگرام از ۸۹درصد در اوایل مهرماه، به حدو ۱۸درصد در اوایل آبان‌ماه رسید. دسترسی کاربران به اینستاگرام در بهمن‌ماه به حدود ۴۵درصد افزایش یافت که از بازگشت کاربران به این پلتفرم در خلال محدودیت‌ها و فیلترینگ حکایت می‌کند؛ به این معنی که کاربران ایرانی، بازگشت به اینستاگرام را، علی‌رغم تمام محدودیت‌ها و هزینه‌هایی که درپی دارد، به استفاده از نمونه‌های داخلی ترجیح داده‌اند و همین، دلیل دیگری است تا ادعای مسوولان وزارت ارتباطات را به کلی مخدوش کند.
به گزارش فراز،آمارسازی‌ها در مورد تعداد کاربران پلتفرم‌های بومی علاوه بر شائبه‌هایی که در مورد ساخت کاربران فیک برای افزایش بازدید در این پلتفرم‌ها وجود دارد، فرایند اعتمادزدایی از گفته‌های مسوولان را در کنار عدم‌شفافیتی که به کار گرفته‌اند، تکمیل می‌کند. حالا ثابت شده که سیاست «آمار غیرواقعی هرچه بزرگ‌تر، باورپذیرتر»، دست‌کم در این مورد ویژه به بن‌بست خورده است. شاید هدفی که از این اقدامات دنبال شده، افزایش اعتبار این برند‌ها باشد و شاید ترس از بازگشتن از مسیری که سال‌ها، با صرف بودجه‌های هنگفت از بیت‌المال برای توجیه کارآمدی فناوری‌های داخلی هموار شده؛ ترس از پذیرش یک اشتباه که نتیجه‌ای جز بودجه‌‌خواری، متضرر کردن کسب‌وکارهای مجازی و سرکوب گردش آزاد اطلاعات نداشت.