متهم مرجوع شدن پسته صادراتی

«پسته ایران برگشت خورد»؛ تازه‌ترین خبر درباره برگشت محصولات کشاورزی به کشور است که جنجال‌های به پا شده در سال 1400 را برای مخاطب یادآوری می‌کند. اما کدام محصولات از کشورهای مقصد مرجوع می‌شوند و دلایل پیدا و پنهان آن کدامند؟
نوزدهم اردیبهشت ماه سال جاری بود که عراق چند صد تن هندوانه صادراتی ایران را مرجوع کرد؛ باری که بعد از برگشت آنطور که در خبرها آمده در بازار کردستان فروخته شد! در فاصله کمتر از دو ماه یعنی در دهم تیرماه، محصول دیگری به این سرنوشت دچار شد؛ اینبار پسته. اما پسته و هندوانه تنها محصولاتی نیستند که دستشان از بازارهای صادراتی کشورهای مقصد کوتاه مانده است. اوج جنجال‌های به پا شده درباره برگشت محصولات کشاورزی به سال 1400 بازمی‌گردد که کیوی، گوجه‌فرنگی، سیب زمینی یا فلفل دلمه‌ای از جمله‌ترین مهم‌ترین آنها بودند و می‌توان گفت سکانس آغازین این سریال که تا به امروز ادامه دارد، از همان زمان کلید خورد. دلایل هم یکی-دو تا نیست و جنس آنها متفاوت است؛ دلیل اصلی همان استفاده بی‌رویه و نادرست از سموم و کودهای شیمیایی و البته نبود نظارت عنوان شده است. در این بین هستند کسانی که ریشه این ماجرا را در مسائل کلان اقتصادی یا سیاسی جست‌وجو می‌کنند. دلیل هرچه باشد، برگشت محصولات کشاورزی و فروش آنها در داخل، موجی از نگرانی را در بین افکار عمومی ایجاد می‌کند، البته هر بار بعد از انتشار این اخبار، بازار رد و تکذیب‌ها هم داغ می‌شود.
محصولاتی که در سال 1403 برگشت خوردند
هندوانه و پسته دو محصولی هستند که تا چهارمین ماه سال جاری به کشور برگشت خورده‌اند؛ هندوانه در نوزدهم اردیبهشت و پسته در دهم تیرماه. اما قبل از پرداختن به علت برگشت این دو محصول، بهتر است به این نکته اشاره شود که هر کشوری در موضوع واردات محصولات کشاورزی استانداردهایی را تعریف می‌کند که عبور از این خط قرمزها به بهای قربانی شدن محصولات صادراتی تمام می‌شود. قوانین ایران هم متناسب با قوانین کشورهای عضو اوراسیا و روسیه است، هرچند اختلاف نظر در این باره کم نیست.
عراق در دومین ماه سال جاری، چند صد تن هندوانه صادراتی ایران را مرجوع کرد. آنچه درباره علت این امر در فضای مجازی دست به دست شد، رعایت نکردن استانداردهای خوراکی بود اما مسئول مربوطه هرگونه آلودگی را تکذیب کرد. به گزارش اقتصادنیوز، دلیل این ماجرا از نظر علی نوری، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار کردستان چیزی جزء به توافق نرسیدن طرفین معامله در مرز نبوده است.
پسته دومین محصولی بود که برگشت آن به کشور با تعجب افکار عمومی همراه شد. محصول اعیانی که در نخستین ماه تابستان امسال به کشور بازگشت. رئیس هیات مدیره انجمن پسته ایران مقصر ماجرا را آفلاتوکسین یا همان سموم قارچی معرفی کرد. متهمی که بار اولی نیست که نامش در چرایی برگشت خوردن محصولات کشاورزی به چشم می‌خورد.
نگاهی به جداول آماری گمرک نیز نشان می‌دهد که طی دو ماهه نخست سال 1403 بالغ بر 21 هزار و 94 کیلوگرم هندوانه به ارزش 512 میلیون و 822 هزار و 989 تومان و معادل یک هزار و 223 دلار صادر شده است. همچنین، در این مدت 48 هزار کیلوگرم پسته با پوست تازه یا خشک به ارزش 16 میلیارد و 202 میلیون و 358 هزار و 144 تومان معادل 39 هزار و 604 دلار صادر شده است. اما از آنجایی که جزئیاتی از محموله‌های برگشتی وجود ندارد، نمی‌توان آمار دقیقی از ضرر صادراتی ایران در این بخش ارائه کرد.
جنجال برگشت محصولات کشاورزی در 1400
برگشت محصولات کشاورزی از کیوی و فلفل گرفته تا سیب زمینی و گوجه‌فرنگی حدود سه سال قبل با واکنش‌های گسترده‌ای در سطح جامعه همراه شد و صدای خیلی‌ها را درآورد. به گزارش اقتصادنیوز، برگشت محصولات بیشتر به ماه دی مربوط می‌شود؛ سیب زمینی در چهارم دی ماه و کیوی و فلفل دلمه‌ای در 26 دی ماه نرفته به کشور بازگشتند. بازگشتی که ممنوعیت‌های زیادی به‌ویژه از سوی کشور عراق را به دنبال داشت.
همچنین چندی بعد خبری درباره برگشت خوردن سیب زمینی از ترکمنستان و ازبکستان در رسانه ها دست به دست شد،‌ خبری که خیلی زود واکنش مسئولان را به همراه داشت و تکذیب شد. به دنبال این ماجرا، روسای اصناف نگرانی خود را از خسارت سنگین کشاورزان ابراز کردند و مصرف‌کنندگان داخلی هم نگران سلامت‌شان شدند. رعایت نکردن قرنطینه، نگرفتن گواهینامه و تبعیت نکردن از شیوه‌نامه‌های بهداشتی از جمله دلایل رد این محصول بودند.
پس از آن نوبت به روسیه رسید که فلفل دلمه‌ای ایران را به علت نداشتن گواهینامه باقیمانده سموم کشاورزی و استانداردهای بهداشتی به ایران برگشت بزند. ماجرا اما به همین نقطه ختم نشد و نام هندوستان هم به جمع کشورهایی که محصولات ایرانی را نخواستند باز شد. دهلی نو، اینبار یک تا دو محموله کیوی تولید ایران را به دلیل وجود ذرات سفید برگشت زد.
کشور عراق هم که امسال هندوانه را به ایران بازگردانده، حدود چهار سال قبل دست رد به سینه 200 کامیون محموله گوجه‌فرنگی صادراتی ایران زده بود. صادرات محصولات بی‌کیفیت، سرمازده، ‌باران‌خورده و در بسته‌بندی‌های نامناسب از سوی برخی صادرکنندگان موضوعاتی بودند که عراقی‌ها از جمله دلایل این کار خود عنوان کردند. بررسی های اقتصادنیوز نشان می دهد، وقتی دلایل را واکاوی می‌کنیم بیشتر به ناآگاهی کشاورزان در استفاده بی‌رویه سموم کشاورزی می‌رسیم اما برخی مقامات می‌گویند چشم‌تان را بر دلایل سیاسی نبندید. برای مثال، صدرالدین نیاورانی، نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفته بود کیوی صادراتی به هند به علت آلودگی برگشت نخورد بلکه «مساله کلان اقتصادی یا سیاسی» مطرح بوده است.
نگاهی کوتاه به آمار صادرات غیرنفتی ایران
اما سهم محصولات کشاورزی از صادرات غیرنفتی ایران چقدر است و برگشت خوردن این محموله ها در طی سالیان گذشته تا چه اندازه به درآمد حاصل از این صادرات ضرر زده است؟ گزارش اکوایران از داده‌های گمرک نشان می دهد در فروردین امسال حدود 3.2 میلیارد دلار ارزش صادرات غیرنفتی ایران با احتساب میعانات گازی بوده است و ارزش دلاری هر تن کالای صادراتی غیرنفتی ایران معادل 327 دلار برآورد شده است.
اما براساس بررسی ها، ارزش هر یک تن کالای صادراتی مورد بررسی در سال 1402 حدود 348 دلار و در سال 1401 حدود 505 دلار برآورد شده است که به معنای افول درآمد صادراتی ایران است. ارزش صادرات غیرنفتی به علاوه میعانات گازی طی فروردین 1401 و 1402 حدود 3.6 تا 3.7 میلیارد دلار بوده اما در سال جاری به کمتر از 3.2 میلیارد دلار کاهش یافته است.
تازه‌ترین آمار منتشر شده از تحولات بازرگانی اما نشان می‌دهد در حالی‌که صادرات غیرنفتی در سه ماه اول 1402، به میزان 12.6 میلیارد دلار بوده، در سه ماهه سال جاری به 13.5 میلیارد دلار رسیده که تغییر 7.1 درصدی را نشان می‌دهد.
بر اساس آمارها، صادرات محصولات کشاورزی در بهار امسال ۲۸ درصد رشد را نشان می‌دهد. وزن و ارزش صادرات محصولات کشاورزی، نسبت به سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲، به ترتیب ۲۳.۸۸ و ۲۹.۸ درصد رشد داشته ‌است. به گزارش اقتصادنیوز، گمرک همچنین اعلام کرده که ارزش صادرات این اقلام در سه ماه نخست ۱۴۰۳ نسبت به دوره مشابه در سال‌گذشته، بیش از ۴۳ درصد رشد داشته‌ است. روندی که نشان می دهد مرجوع کردن محموله های کشاورزی در طی چند سال اخیر هر چند در کانون توجه جامعه قرار گرفته است اما سهم زیادی از صادرات محصولات کشاورزی کشور نداشته و نتوانسته در این حوزه اختلالی ایجاد کند. به عقیده کارشناسان و فعالان این حوزه برگشت خوردن محموله های محصولات کشاورزی تاثیر چندانی بر روند صادرات و کاهش میزان درآمد حاصل از آن برای کشور نداشته است.