معضلات بخشخصوصی در آیینه آمار پیمایشی شاخص محیط کسبوکار؛
بیثباتی نهادینه فضای تجارت
مطابق مدل ارائهشده برای محاسبه شاخص محیط کسبوکار در ایران، شاخص ملی محیط کسبوکار از طریق انجام محاسبات بر روی۷۰ نماگر که شامل ۲۸مولفه پیمایشی و ۴۲مولفه آماری که از عوامل مختلف و قابل احصای موثر بر اداره واحدهای تولیدی در ایران معرفی شدهاست، حاصل میشود...
در بهار ۱۴۰۲فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این پایش، به ترتیب سه مولفه، غیرقابل پیشبینیبودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات، دشواری تامین مالی از بانکها و بیثباتی سیاستها، قوانین و مقررات و رویههای اجرایی ناظر بر کسبوکار را نامناسبترین مولفههای محیط کسبوکار کشور نسبت به سایرمولفهها ارزیابی کردهاند. این مولفهها نشان میدهد هم در بخش سیاستگذاری، هم تامین مالی و هم مواد اولیه، یعنی عملا تمامی مولفههای کسبوکار بیثباتی وجود دارد. مولفههای پیمایشی و آماری مورداستفاده در محاسبه فضای کسبوکار کشور در این گزارش آمده است و ارقام کل و نیز مربوط به اتاق بازرگانی و درصد تغییرات آن نیز ذکرشدهاست. مطابق با ماده۴قانون بهبود مستمر محیط کسبوکار، اتاقها موظف هستند به منظور اطلاع سیاستگذاران از وضعیت محیط کسبوکار در کشور، شاخصهای ملی محیط کسبوکار در ایران را تدوین و بهطور سالانه و فصلی حسب مورد به تفکیک استانها، بخشها و فعالیتهای اقتصادی، سنجش و اعلام کنند. مولفه پیمایشی از روش تکمیل پرسشنامه با همکاری فعالان اقتصادی (تعیینشده با روشهای نمونهگیری) بهدست میآید. بر اساس نتایج حاصل از پایش ملی محیط کسبوکار ایران در بهار ۱۴۰۲، ۰۵/ ۶نمره (بدترین ارزیابی ۱۰است) محاسبهشده که از وضعیت این شاخص نسبت به ارزیابی فصل گذشته، زمستان ۱۴۰۱با میانگین ۱۱/ ۶مساعدتر است (مثبت بودن تغییرات به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به فصل گذشته است.) کسبوکار به روایت آمار نحوه استقبال مشتریان از نوآوری و ابتکار در ارائه خدمات و محصول؛ این شاخص در زمستان ۱۴۰۱، در کل ۰۷/ ۶ثبت شدهاست و در بهار سال۱۴۰۲به ۰۱/ ۶رسیده است که با تغییر منفی ۰۳/ ۱درصدی نشان از بهبود دارد. این عدد برای اتاق بازرگانی به ترتیب ۰۲/ ۶در زمستان ۱۴۰۱و ۹۹/ ۵در بهار ۱۴۰۲است، تغییر منفی ۵۱/ ۰درصدی را نشان میدهد. مولفه دیگر، یعنی برداشتهای سلیقهای از قوانین و مقررات توسط ماموران محیطزیست، شهرداری و گمرک، بهداشت و غیره در کل در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲، ارقام ۲۲/ ۶و ۲۶/ ۶را نشان میدهد با تغییری ۶۹/ ۰درصدی؛ همین شاخص و به همین ترتیب مربوط به اتاق بازرگانی است با ۴۹/ ۶و ۳۲/ ۶و تغییری منفی ۵۷/ ۲درصدی، در زمینه شاخص بیطرفی طرفهای قرارداد و معامله به اجرای تعهدات و وعدهها رقم کل در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲، به ترتیب ۵۱/ ۵و ۶۰/ ۵با تغییری ۶۷/ ۱درصدی است. همین ارقام برای اتاق بازرگانی ۴۰/ ۵و ۵۰/ ۵با تغییر ۹۰/ ۱ثبت شدهاست. شاخص بیثباتی سیاستها، قوانین و مقررات و رویههای اجرایی ناظر بر کسبوکار در کل و در زمستان ۱۴۰۱، رقم ۴۵/ ۷و در بهار ۱۴۰۲رقم ۴۹/ ۷را ثبت کرده است که تغییری ۴۴/ ۰درصدی نشان میدهد. به همین ترتیب اتاق بازرگانی ارقام ۷۱/ ۷و ۶۷/ ۷با تغییر منفی ۵/ ۰درصدی را ثبت کردهاست. مولفه غیرقابل پیشبینیبودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات در کل در زمستان سال۱۴۰۱با ثبت رقم ۶۵/ ۸و در بهار سال۱۴۰۱تغییر منفی ۹۹/ ۲را نشان میدهد. اتاق بازرگانی به همین ترتیب اعداد ۷۱/ ۸و ۴۸/ ۸را بهثبت رسانده که حاکی از تغییر منفی ۵۶/ ۲درصدی است. در مولفه رویههای سختگیرانه ادارههای کار و بیمه تامیناجتماعی برای مدیریت نیروی انسانی در کل، در زمستان سال۱۴۰۱ارقام ۳۳/ ۶و ۳۳/ ۶ثبت شده که تقریبا بدون تغییر است. در اتاق بازرگانی ارقام ۳۸/ ۶و ۳۲/ ۶بهثبت رسیده است که بهمعنای تغییر ۸۱/ ۰درصدی طی دو فصل است. مولفه تمایل عمومی به خرید کالاهای خارجی و بیرغبتی به خرید محصولات ایرانی در کل در زمستان ۱۴۰۱ارقام ۱۳/ ۵و در بهار ۱۴۰۲رقم ۱۶/ ۵را ثبت کردهاست که تغییری ۵۸/ ۰درصدی را نشان میدهد. همین ارقام با همین ترتیب زمانی برای اتاق بازرگانی ۰۳/ ۵و ۰۳/ ۵است که بدون تغییر ماندهاست. شاخص تولید و عرضه نسبتا آزاد کالاهای غیراستاندارد و تقلبی در بازار در کل؛ در زمستان سال۱۴۰۱رقم ۴۸/ ۶را ثبت کرده است که بهنسبت عدد ۴۵/ ۶در بهار سال۱۴۰۲تغییر منفی ۴۸/ ۰درصدی را نشان میدهد. همین ارقام و با همین ترتیب زمانی برای اتاق بازرگانی ۳۰/ ۶و ۳۲/ ۶بادرصد تغییرات ۲۴/ ۰درصدی است. در مولفه رقابت غیرمنصفانه شرکتها و موسسات دولتی یا شبهدولتی در بازار، در کل و در زمستان سال۱۴۰۱رقم ۳۲/ ۶ثبت شدهاست که در نسبت با رقم ۳۱/ ۶بهار ۱۴۰۲منفی ۲۶/ ۰درصد تغییر نشان میدهد. این ارقام به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۳۹/ ۶و ۳۳/ ۶ثبت شدهاست که نشان از تغییر منفی ۸۷/ ۰درصدی دارد. برای شاخص رویههای ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات در کل ارقام ۶۹/ ۶برای زمستان ۱۴۰۱ثبت شدهاست که در بهار ۱۴۰۲این رقم ۷۸/ ۶درجشده و نشان از تغییر ۳۵/ ۱درصدی دارد. همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۷۰/ ۶و ۶۹/ ۶ثبت شده که تغییر منفی ۲۲/ ۰درصدی را تجربه کردهاست. در مولفه دشواری تامین مالی از بانکها، در کل ارقام ثبتشده در زمستان ۱۴۰۱، عدد ۶۳/ ۷است که به نسبت رقم ۵۹/ ۷در بهار سال۱۴۰۲نشان از تغییر منفی ۶۰/ ۰درصدی دارد. همین ارقام به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۵۱/ ۷و ۴۷/ ۷است که نشان از تغییر منفی ۵۸/ ۰درصدی دارد. در شاخص فقدان یا شفاف نبودن آمار و اطلاعات موردنیاز برای فعالیت اقتصادی در کل و درزمستان سال۱۴۰۱، ۶۳/ ۷ثبت شدهاست که در مقایسه با بهار سال۱۴۰۲نشان از تغییر منفی ۶۰/ ۰درصدی دارد؛ همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۰۸/ ۶و ۹۵/ ۵است که نشان از تغییر منفی ۳۴/ ۲درصدی دارد. مولفه ضعف زیرساختهای حملونقل جادهای، ریلی، هوایی، دریایی و بندری با ثبت رقم ۵۷/ ۵در کل و زمستان سال۱۴۰۱، رقم ۵۷/ ۵ثبت شدهاست که در مقایسه با رقم ۵۹/ ۵در بهار سال۱۴۰۲تغییر ۳۸/ ۰درصدی را نشان میدهد. همین ارقام و به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی، ۰۸/ ۶و ۹۹۵/ ۵ثبت شدهاست که نشان از تغییری ۷۰/ ۰درصدی دارد. شاخص ضعف دادگاهها در رسیدگی به شکایات و پیگرد موثر متجاوزان به حقوق دیگران در زمستان سال۱۴۰۱، ۵۵/ ۶ثبت شدهاست که در مقایسه با رقم ۴۵/ ۶ثبتشده در سال۱۴۰۲نشاندهنده تغییر منفی ۵۱/ ۱درصدی است. همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۵۴/ ۶و ۴۰/ ۶ثبت شدهاست که نشانگر تغییر منفی ۱۸/ ۲درصدی است. وجود انحصار، امتیاز یا هرنوع رانت به یک یا تعدادی از رقبا در بازار برای زمستان سال۱۴۰۱، رقم ۴۷/ ۶و برای بهار سال۱۴۰۲رقم ۴۴/ ۶ثبت شده که حاکی از تغییر منفی ۴۲/ ۰درصدی است. این ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۴۸/ ۶و ۴۹/ ۶درجشدهاست که نشان از تغییری ۱۰/ ۰درصدی دارد. ضعف نظام توزیع و مشکل در رساندن محصول به بازار برای زمستان سال۱۴۰۱رقم ۴۵/ ۵ثبت شدهاست که در مقایسه با ۴۶/ ۵که نشان از تغییر ۰۷/ ۰درصدی دارد. همین ارقام و با همین ترتیب برای اتاق بازرگانی ۱۵/ ۵و ۳۰/ ۵ثبت شدهاست که نشان از تغییر ۰۳/ ۳درصدی دارد. عرضه کالاها و محصولات قاچاق در بازار ایران در زمستان سال۱۴۰۱رقم ۲۲/ ۶بودهاست که در مقایسه با رقم ۱۶/ ۶نشان منفی ۹۴/ ۰درصد بودهاست. همین رقم برای اتاق بازرگانی ۰۶/ ۶و ۹۴/ ۵بودهاست که نشان از تغییر منفی ۸۵/ ۱درصدی دارد. مولفه فقدان ارتباط مناسب میان عوامل تامین مواد اولیه در کل ۷۶/ ۵و ۷۲/ ۵ثبت شدهاست که نشانگر تغییری منفی ۶۵/ ۰درصدی است؛ همین ارقام و به همین ترتیب برای اتاق بازرگانی، ۵۷/ ۵و ۵۹/ ۵ثبت شدهاست که از تغییر۳۸/ ۰درصدی حکایت دارد. کارگریزی عمومی و ضعف فرهنگ در جامعه در زمستان سال۱۴۰۱رقم ۱۹/ ۶را ثبت کرده که در بهار سال۱۴۰۲رقم ۰۹/ ۶را ثبت کردهاست؛ همین ارقام برای اتاق بازرگانی ۱۰/ ۶و ۰۵/ ۶ثبت شدهاست که تغییر منفی ۸۵/ ۰درصدی را نشان میدهد. در مولفه موانع در فرآیندهای تجاری و اخذ مجوزهای کسبوکار در دستگاههای اجرایی شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱معادل ۶۱/ ۶و در بهار ۱۴۰۲، معادل ۵۴/ ۶بوده که تغییرات منفی ۰۳/ ۱درصدی را نشان میدهد. همین مولفه در اتاقهای بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب رقم ۸۸/ ۶و ۸۱/ ۶را نشان میدهد که بیانگر تغییرات منفی ۹۱/ ۰درصدی است. در مولفه فساد و سوءاستفاده افراد از مقام و موقعیت اداری در دستگاههای اجرایی شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲به ترتیب رقم ۷۵/ ۶و ۵۰/ ۶را ثبت کرده که تغییرات منفی ۷۹/ ۳درصدی را نشان میدهد. همین مولفه در اتاق بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب رقم ۶۱/ ۶و ۵۴/ ۶را ثبت کرده که بیانگر تغییر ۱۱/ ۱درصدی است. در مولفه محدودیت دسترسی به حاملهای انرژی، شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱، معادل ۲۲/ ۴و در بهار ۱۴۰۲معادل ۳۶/ ۴بوده که رشد ۵۴/ ۴درصدی را نشان میدهد. همین شاخص در اتاق بازرگانی در مدت مشابه به ترتیب ارقام ۲۳/ ۴و ۵۴/ ۴را ثبت کرده که بیانگر رشد ۴۵/ ۷درصدی است. در شاخص محدودیت دسترسی به آب شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲به ترتیب معادل ۸۲/ ۳و ۸۹/ ۳بوده که رشد ۷۶/ ۱درصدی را نشان میدهد. در اتاقهای بازرگانی در همین مدت ارقام ۷۰/ ۳و ۸۴/ ۳ثبتشده که رشد ۷۱/ ۳درصدی را نشان میدهد. در مولفه محدودیت دسترسی به شبکه تلفنهمراه و اینترنت در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲، اعداد ۰۸/ ۶و ۲۷/ ۵ثبتشده که بیانگر افت ۲۳/ ۱۳درصدی است. همین شاخص در اتاق بازرگانی، اعداد ۰۶/ ۶و ۲۵/ ۵را نشان میدهد که بیانگر افت ۳۵/ ۱۳درصدی است. در مولفه کمبود نیروی کار ماهر شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲، ارقام ۷۸/ ۵و ۷۶/ ۵را ثبت کرده که افت منفی ۳۲/ ۰درصدی را نشان میدهد. همین شاخص در اتاقهای بازرگانی به ترتیب ارقام ۷۷/ ۵و ۷۹/ ۵را ثبت کرده که بیانگر رشد ۳۶/ ۰درصدی است. همچنین شاخصکل در مولفه کمبود فناوریهای نوین و تجهیزات موردنیاز در زمستان ۱۴۰۱و بهار ۱۴۰۲به ترتیب ارقام ۹۶/ ۵و ۶۲/ ۵را ثبت کرده که افت منفی ۷۱/ ۵درصدی را نشان میدهد. همین مولفه در اتاقهای بازرگانی در مدت مشابه اعداد ۷۸/ ۵و ۴۵/ ۵را ثبت کرده که افت ۶۳/ ۵درصدی را نشان میدهد. در مولفه کمبود تقاضا در بازار کار، شاخصکل در زمستان ۱۴۰۱و بهار به ۱۴۰۲به ترتیب ارقام ۴۵/ ۵و ۴۲/ ۵را نشان میدهد که نشانگر افت منفی ۴۵/ ۰درصدی است. در اتاقهای بازرگانی نیز در همین مدت شاخص ارقام ۰۳/ ۵و ۱۱/ ۵را ثبت کرده که نشاندهنده رشد ۶۷/ ۱درصدی است.