با وجود رشد تدریجی مشارکت زنان در بازار کار طی دهه‌های اخیر، ترکیب جمعیت مستمری‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری همچنان چهره‌ای مردانه دارد؛ آماری که نه تنها از تفاوت‌های گذشته در فرصت‌های شغلی روایت می‌کند، بلکه شکاف‌های جنسیتی در بازنشستگی را نیز به تصویر می‌کشد...
طبق اطلاعاتی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده صندوق بازنشستگی کشوری به عنوان یکی از پنج صندوق بازنشستگی بزرگ ایران، در کنار سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح، بخش قابل توجهی از جمعیت بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران کشور را تحت پوشش دارد. این صندوق در حال حاضر حدود ۹/۲میلیون نفر بیمه‌شده و ۵/۲میلیون نفر مستمری‌بگیر اصلی دارد و مانند بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی کشور، به شدت به کمک‌ها و اعتبارات مستقیم دولت از بودجه عمومی وابسته است. دخل و خرج صندوق بازنشستگی کشوری در سال 1404 طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بودجه مصوب صندوق برای سال ۱۴۰۳بالغ بر ۳۴۵هزار میلیارد تومان بوده که با مشارکت ۲۸۰هزار میلیارد تومانی دولت تراز شده است، به طوری که بیش از ۸۱درصد منابع صندوق از محل اعتبارات دولتی تأمین شده و تنها ۱۲درصد از کسور بازنشستگی و ۶درصد از درآمدهای سرمایه‌گذاری حاصل شده است. این وابستگی نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته، به نحوی که سهم اعتبارات دولتی از منابع صندوق از حدود ۶۷درصد در سال ۱۴۰۱به ۸۱درصد در سال ۱۴۰۳رسیده است. همچنین روند کلی وابستگی صندوق‌های بازنشستگی به بودجه عمومی کشور طی سال‌های اخیر صعودی بوده و از ۱۱درصد در سال ۱۳۹۶به بیش از ۱۶درصد در سال ۱۴۰۳افزایش یافته است. در همین راستا، بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۱، صندوق بازنشستگی کارکنان هواپیمایی ملی ایران نیز به صندوق بازنشستگی کشوری منتقل شده است. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، اعتبار پیشنهادی برای صندوق بازنشستگی کشوری ۳۹۳/۹هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که نسبت به مجموع اعتبارات مصوب سال ۱۴۰۳، رشدی حدود ۵۴درصدی داشته است. دلیل اصلی این افزایش چشمگیر، لحاظ شدن مبلغی برای متناسب‌سازی مستمری و حقوق بازنشستگان است که برآورد شده این رقم برای بازنشستگان کشوری، لشکری و فولاد در سال ۱۴۰۴به حدود ۱۸۵هزار میلیارد تومان برسد؛ این در حالی است که در سال قبل، این رقم ۵۰هزار میلیارد تومان بود و در سال جدید رشد ۲۷۰درصدی داشته است. منابع مورد نیاز برای این متناسب‌سازی قرار است از محل یک واحد درصد افزایش مالیات بر ارزش افزوده تأمین شود. در نتیجه، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، سهم اعتبارات صندوق‌های بازنشستگی از بودجه عمومی به حدود ۱۷/۱درصد افزایش یافته که معادل تقریبی ۷۷۷هزار میلیارد تومان می‌شود. صندوق بازنشستگی کشوری به جهت شمولیت و تعداد افراد تحت پوشش یکی از مهمترین صندوق‌های کشور است و تراز بودن دخل و خرج آن نیز از همین روی اهمیت دارد. افراد تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری طبق گزارشی که صندوق بازنشستگی کشوری منتشر کرده، در سطح ملی از مجموع یک‌میلیون و ۷۵۷هزار و ۷۳۱نفر مستمری‌بگیر، حدود ۶۲۲هزار نفر (۳۵/۴درصد) زن و بیش از یک‌میلیون و ۱۳۵هزار نفر (۶۴/۶درصد) مرد هستند. این ترکیب جنسیتی تقریباً در همه استان‌ها مشاهده می‌شود، به‌جز مواردی معدود مانند استان البرز که زنان با سهم ۴۶/۸درصدی، به مردان نزدیک شده‌اند. استان تهران با ۳۳۹هزار مستمری‌بگیر، بیشترین جمعیت تحت پوشش را دارد که سهم زنان در آن ۴۲/۳درصد و سهم مردان ۵۷/۷درصد است. پس از تهران، استان‌های اصفهان (۱۲۰هزار نفر) و خراسان رضوی (۱۳۹هزار نفر) بالاترین آمار را دارند، که هر دو نیز نسبت نسبتاً بالایی از زنان مستمری‌بگیر را نشان می‌دهند. کمترین میزان سهم زنان مربوط به استان کهگیلویه و بویراحمد است که فقط ۱۷/۳درصد از کل مستمری‌بگیران آن را زنان تشکیل می‌دهند. همچنین در استان‌های ایلام، اردبیل، سیستان و بلوچستان، بوشهر و گلستان نیز سهم زنان کمتر از ۳۰درصد است. به گزارش اکوایران، این آمار نشان‌دهنده یک روند کلی در توزیع جنسیتی بازنشستگان کشوری است که احتمالاً ریشه در نرخ مشارکت پایین‌تر زنان در مشاغل دولتی طی دهه‌های گذشته دارد. تفاوت‌های منطقه‌ای نیز می‌تواند به عوامل فرهنگی، اجتماعی، سطح توسعه‌یافتگی و فرصت‌های شغلی برای زنان در گذشته بازگردد. استان‌هایی مانند البرز، تهران و اصفهان که سهم زنان در آن‌ها بالاتر از میانگین کشوری است، عمدتاً از نظر شهری‌نشینی، سطح تحصیلات و فرصت‌های شغلی برای زنان در وضعیت مطلوب‌تری قرار داشته‌اند. در مقابل، استان‌هایی با سهم پایین‌تر زنان بازنشسته، اغلب در مناطق کمتر توسعه‌یافته یا با ساختار سنتی‌تر اجتماعی قرار دارند. این الگوی نابرابر جنسیتی در جمعیت بازنشسته صندوق بازنشستگی کشوری می‌تواند در تحلیل سیاست‌های آتی متناسب‌سازی حقوق و برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و اقتصادی، مورد توجه جدی قرار گیرد.
