کارشناسان هشدار می‌دهند، اجرای تجارت آزاد ایران و اوراسیا با کاهش تعرفه‌های محصولات کشاورزی، خطر افزایش صادرات کالاهای پرآب‌بر را به دنبال دارد. این موضوع می‌تواند به بحران منابع آبی کشور دامن زده و فشار بر کشاورزی داخلی را تشدید کند...
با اجرای توافق تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، صادرات محصولات کشاورزی با تعرفه صفر کلید خورده؛ تصمیمی که اگرچه در ظاهر یک فرصت صادراتی به‌نظر می‌رسد، اما نگرانی‌های جدی کارشناسان را به‌دنبال داشته است. ایران با بحران کم‌آبی و فرسایش خاک دست‌وپنجه نرم می‌کند و صادرات محصولات پرمصرف مثل میوه و صیفی‌جات، عملاً به‌معنای صادرات آب است. منتقدان می‌گویند در چنین شرایطی، اولویت دادن به صادرات کالاهایی با ارزش افزوده پایین، نه‌تنها توجیه اقتصادی ندارد، بلکه منابع طبیعی کشور را بیش‌ازپیش در معرض خطر قرار می‌دهد. آنها معتقدند اگر قرار بود از این توافق بهره‌برداری شود، بهتر بود تمرکز بر صادرات کالاهای صنعتی یا دانش‌بنیان باشد، نه محصولات کشاورزی. به‌ویژه اینکه تولید همین محصولات در داخل هم با چالش‌های زیادی همراه است. به گزارش اکوایران؛ تعرفه صفر برای اقلام کشاورزی، بیش از آنکه یک مزیت تجاری باشد، ممکن است به تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و منابع پایه کشور تبدیل شود. در این زمینه با ولی الله افخمی راد رئیس پیش سازمان توسعه تجارت گفتگو کرده ایم. در ادامه این گفتگو را بخوانید: ارزیابی شما از انعقاد قرارداد تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا چیست؟ افخمی‌راد: اینکه ما بتوانیم با کشورهایی مثل اعضای اتحادیه اوراسیا قرارداد تجارت ترجیحی یا تجارت آزاد داشته باشیم، کار بسیار ارزشمندی است و می‌تواند به گسترش تجارت خارجی ایران کمک کند. اما باید توجه داشته باشیم که کدام اقلام شامل این تخفیف‌های تعرفه‌ای می‌شوند. اگر این اقلام از کالاهای دارای ارزش افزوده بالا باشند، مثبت و با ارزش است. بر اساس اطلاعات موجود، در سال ۱۴۰۳حدود ۲میلیارد دلار صادرات از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا انجام شده که نسبت به ۱.۷میلیارد دلار سال ۱۴۰۲نشان‌دهنده رشد ۱۹درصدی است. بخش قابل‌توجهی از این صادرات، یعنی حدود یک میلیارد و ۱۲۰میلیون دلار، به روسیه اختصاص داشته که این کشور را به مهم‌ترین شریک تجاری ایران در میان اعضای اوراسیا تبدیل می‌کند. در این مقطع کالاهایی که صادر شده چه بخش از آنها کالاهای با ارزش افزوده بالاست؟ بویژه کالاهایی که به روسیه صادر شده است. افخمی‌راد: بر اساس گزارش، ۲۹درصد صادرات ما به روسیه مربوط به میوه و تره‌بار بوده است، ۱۰درصد خشکبار، ۱۰درصد مواد اولیه پلیمری، ۸درصد در حوزه خودرو و نیرو محرکه، ۸درصد صنایع غذایی و مابقی شامل محصولات متنوع دیگر بوده است. البته صادرات میوه و تره‌بار با توجه به مصرف بالای آب در تولید آنها، از منظر اقتصاد کلان چندان به‌صرفه نیست. در مقابل، صادرات خودرو و محصولات پلیمری از ارزش افزوده بیشتری برخوردارند. طبق آمار سازمان توسعه تجارت محصولات کشاورزی از جمله سبزی وصیفی در جرگه کالاهایی هستند که بیش از 70 درصد تعرفه های آنها صفر شده است. افخمی‌راد: کالاهای کشاورزی شاید رقم صادرات ما را بالا ببرد و برای کشور ارزآوری بیاورد. اما این ارزآوری به قیمت نابودی اراضی کشاورزی و از دست دادن منابع آبی است. اگر حجم صادرات این محصولات رشد کند ما عملا با زیان مواجه میشویم. چون صادرات میوه و تره‌بار به‌نوعی صادرات آب محسوب می‌شود. ایران کشور کم‌آبی است و صادرات این اقلام به دلیل مصرف بالای منابع آبی توجیه اقتصادی ندارد. این نوع صادرات ارزش افزوده چندانی برای کشور ندارد و نباید در اولویت قرار بگیرد. درنتیجه این تصمیم درستی نبوده که گرفته شده است. اینکه صادرات افزایش پیدا کند اما در حوزه‌هایی باشد که ارزش افزوده ندارد، "خیلی هنر نیست". باید این بخش از تعرفه ها اصلاح شود. زیرا کشاورزی ایران در اقلیم خشک قرار دارد و افزایش صادرات به معنای فشار بیشتر بر منابع محدود آب و خاک خواهد بود. این نوع صادرات برای اقتصاد کلان ایران زیان‌بار است. وضعیت واردات ایران از کشورهای اوراسیا چگونه است؟ افخمی‌راد: واردات ایران از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در سال ۱۴۰۳حدود یک و نیم میلیارد دلار بوده، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۲حدود ۱.۹میلیارد دلار بود. یعنی واردات ما از این کشورها حدود ۲۰درصد کاهش یافته است. از این میزان، یک میلیارد و ۳۴۰میلیون دلار واردات از روسیه بوده و سهم بقیه کشورهای عضو تقریباً ۱۶۰میلیون دلار است. آیا صفر شدن تعرفه اقلام وارداتی ممکن به تولید داخل آسیب بزند؟ افخمی‌راد: از نظر تهدید برای تولید داخل، واردات از این کشورها تا این لحظه قابل‌توجه نبوده، ولی در صورتی که تعرفه وارداتی برای کالاهایی که مشابه آن در داخل تولید می‌شود کاهش یابد، احتمال آسیب به تولیدکنندگان داخلی وجود دارد. لذا مهم است که اقلام وارداتی مشمول تعرفه صفر، کالاهایی باشند که در داخل تولید نمی‌شوند یا صرفه اقتصادی تولید آنها در کشور وجود ندارد. با توجه به سهم کم کشورهای اوراسیا از کل صادرات ایران، تجارت با این منطقه چقدر به لحاظ استراتژیکی مهم است؟ افخمی‌راد: در سال گذشته، مجموع صادرات ایران ۵۸میلیارد دلار بوده که صادرات به اتحادیه اوراسیا فقط حدود ۲میلیارد دلار از آن را تشکیل می‌دهد؛ یعنی حدود ۳.۵درصد. بنابراین از نظر حجم، تجارت با این منطقه خیلی بزرگ نیست، اما اگر بتوانیم اقلام با ارزش افزوده بالا را صادر کنیم، مزایای آن بیشتر خواهد شد. اما اگر محصولات کشاورزی و محصولات با ارزش افزوده پایین را در دستور کار صادرات قرار دهیم نه تنها منفعتی کسب نمیکنیم بلکه در بلندمدت به اقتصاد آسیب میزنیم.
