پروازی که زمین‌گیر شد

اقتصاد کرمان: اکوسیستم نوآوری ایران در سالی که قرار بود اوج بگیرد، زمین‌گیر شد و با دیوار بلندی از بی‌توجهی و بی‌اعتمادی روبرو شد و در فضایی پر از ناامنی روانی و نااطمینانی نسبت به آینده و در سایه کابوس اختلال و قطعی طولانی‌مدت اینترنت به مثابه هوایی که اکوسیستم با آن نفس می‌کشد،سال را به سر برد. به جای مانده از سال ۱۴۰۱ برای اکوسیستم نوآوری، تشویش‌های بی‌شمار و تردید میان رفتن و ماندن برای فعالان این اکوسیستم بود. «اقتصاد نوآوری» در سالی که سپری شد آسیب بسیاری دید و سرمایه قابل توجهی را از دست داد؛ گو اینکه زلزله‌ای ویرانگر در قلب اکوسیستم رخ داده باشد و همه چیز را به ترس و تردید گره زده باشد.حالا پرسش همه کسانی که از ابتدا برای پا گرفتن و رشد اقتصاد نوآوری ایران تلاش کرده و از جان مایه گذاشته اند این است که بر زمینی که زیر پایشان می‌لرزد چگونه بنایی را بسازند و بنگاهی را راه بیاندازند.
چگونه می توان در یک عقب‌ماندگی آشکار و رقابت نابرابر با جریان جهانی نوآوری، درگیر بدیهی‌ترین انتظارات و ابتدایی‌ترین مطالبات بود؟.
اکوسیستم نوآوری البته پیش از سال کابوس‌وار 1401 هم مغلوب چالش‏‌های متعددی بود. در ایران به‌رغم آنکه نخستین شتابدهنده‌های استارت‌آپی و کسب‌وکارهای نوپا به‌دنبال موج سرمایه‌‌‌گذاری و بازگشت کارآفرینان و نیروهای انسانی متخصص از خارج، از اوایل دهه ۹۰ شمسی شروع توفانی و بسیار پیشروتر از کشورهای منطقه را تجربه کردند اما تحریم‌‌های اقتصادی و موانع داخلی طی یک دهه جلوی رشد سریع این فضای نوآوری را گرفت. در همین حال معدود استارت‌آپ‌های باقی‌مانده موفق نیز - حداقل در فضای پاندمی- با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو شدند اما خالی‌شدن فضای اکوسیستم از جریان سرمایه و نیروی انسانی، در کنار موانع کلان‌تری چون ضعف در سیاستگذاری، نبود فضای مناسب کسب‌وکار و ابرچالش‌‌‌هایی چون تورم و تحریم، دورنمای رشد بخش‌خصوصی در این عرصه را در غبار فرو برده بود.
شرایط رخ‌داده برای بخش نوآوری ایران در حالی به ناامیدی کارآفرینان در این بخش منجر شده بود که برخی کشورهای همسایه در شرایط اقتصادی نه‌چندان مطلوب – ناشی از پاندمی‌– به تقویت اکوسیستم استارت‌آپی خود و حتی جذب نیروی انسانی از بخش نوآوری ایران مشغول بودند..
ناامیدی‌ها و دلزدگی‌های 1401 در واقع فاتحه‌ای برای اقتصاد دیجیتال بود. فعالان کسب و کارهای اینترنتی معتقدند کندی و محدودیت های اینترنت نه تنها در کارشان اختلال ایجاد کرده بلکه موجب ناامیدی روزافزون شده است. این امر باعث شده بسیاری از فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور به فکر تعطیلی کسب و کار باشند.نیروی انسانی فناوری به فکر مهاجرت و مدیران استارتاپی به فکر خانه نشینی و تعطیلی کسب و کار خود هستند. دلیل عمده آن نبود چشم انداز مشخص از آینده و احتمال کلید خوردن محدودیت‌های اینترنتی گاه و بیگاه است. از سویی دیگر سنگ اندازی در اتحادیه ها و انجمن‌های کسب و کارهای اینترنتی به حدی برای مدیران این انجمن ها دغدغه ایجاد کرده که دیگر فرصت درخواست مطالبات خود از مسئولان را ندارند.
در این شرایط تنها می‌توان حسرت روزهایی را خورد که استادان و نخبگان ایرانی مهاجر به امید اینکه بتوانند در این فضا به فعالیت بپردازند به کشور بازگشتند و کارشناسان داخلی هم فعال‌تر شدند. علاوه بر نیروهای متخصص، به گواه آمار سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی هم به سوی این بازار جذب شده بودند و اکوسیستم نوآوری ایران جان تازه‌ای گرفته بود.
حالا امروز اگر از همان نخبگان، کارشناسان و استادان حوزه نوآوری که روزی با انگیزه بالا وارد این حوزه شدند بپرسیم شرایط را چطور ارزیابی می‌کنند از نفس افتادن «نوآوری» در ایران را تایید می‌کنند. با این امیدواری که تجربه تلخ سال 1401 تکرار نشود، در پرونده پیش رو و در گفت‌وگو با چهره‌های فعال و صاحب نظر اکوسیستم نوآوری، به بررسی و تحلیل وضعیت این اکوسیستم و چشم‌انداز پیش روی آن در گذر از 1401 که در آن بیم‌ها بر امیدها غالب شد و دغدغه کسب و کارهای نوآورانه به بقا تقلیل یافت، پرداخته‌ایم.