بررسی‌ها نشان می‌دهد پرداخت یارانه نقدی در سال ۸۹ باعث شده تا سهم دهک‌های هزینه‌ای پایین از هزینه کل افزایش و سهم دهک‌های هزینه‌ای بالا کاهش یابد. در نتیجه، شکاف هزینه‌ای دهک‌های اول و آخر به کمترین مقدار خود رسید. البته با گذر زمان و افزایش تورم اثر کمکی یارانه‌ها کمتر شده است...
در جدیدترین گزارش توزیع درآمد مرکز آمار سهم خانوارهای دهک‌های هزینه‌ای مختلف از هزینه کل در سال ۱۴۰۲آمده است. طبق این گزارش، سهم دهک اول و دوم هزینه‌ای از هزینه کل کشور ۵.۹۵درصد و سهم خانوارهای دهک نهم و دهم ۴۷.۵درصد بوده است. در مقایسه با چند سال گذشته، وضعیت نابرابری درآمدی میان دو دهک‌های اول و آخر بدتر شده و سهم دو دهک اول کاهش و دو دهک آخر افزایش یافته است. البته شایان ذکر است که ممکن است این تغییرات سهم و جابجایی درآمد به دلیل تغییرات مصرف حقیقی نبوده و به دلیل تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها بوده باشد. در مواقعی چون پرداخت یارانه نقدی، شکاف هزینه‌ای دهک‌ها کمتر شده است. البته، از آنجایی که با افزایش نرخ تورم مقدار این یارانه‌ها افزایش نیافته، از اثر کمکی آن کاسته شده است. نقاط عطفی در اقتصاد ایران مثل خروج آمریکا از برجام که باعث جهش تورم و نرخ ارز شده، اثرات منفی قابل توجهی بر شکاف هزینه‌ای دهک‌ها داشته است. شاخص‌هایی برای نمایش نابرابری یکی از شاخص‌هایی که نابرابری درآمدی را نشان می‌دهد، سهم دهک‌های هزینه‌ای از کل هزینه است. اگر تمام خانوارهای کشور به ترتیب میزان هزینه از کمترین به بیشترین مرتب شوند و هر ۱۰درصد آنها در یک گروه قرار گیرند، دهک‌های هزینه‌ای ایجاد می‌شوند. به این ترتیب، دهک اول شامل فقیرترین خانوارها در جامعه و دهک دهم شامل ثروتمندترین آنها است. دلیل اهمیت این شاخص این است که معمولا خانوارها متناسب با درآمدشان هزینه می‌کنند. به همین دلیل، هزینه می‌تواند شاخص مناسبی برای سنجش درآمد خانوارها باشد. همچنین، سهم هر دهک از هزینه کل نشانگر شکاف درآمدی و توزیع درآمد بین دهک‌های هزینه‌ای مختلف را نشان می‌دهد. البته مبنا قراردادن سطح هزینه به‌عنوان درآمد کاملا هم درست نیست، زیرا که ممکن است قسمتی از افزایش هزینه‌ها به دلیل تورم باشد، نه مصرف حقیقی. اثر قابل توجه یارانه ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی از ابتدای دهه ۸۰تا سال ۸۹که اولین مرحله پرداخت یارانه نقدی در این سال بود، به طور میانگین حدودا نیمی از هزینه‌های کشور از سوی ۲۰درصد ثروتمندان جامعه بوده است. در حالی که سهم ۲۰درصد فقیران جامعه حدودا تنها ۵درصد بوده است. بیشترین شکاف هزینه‌ای بین فقیر و غنی در سال ۸۵ثبت شده که سهم دو دهک اول از هزینه‌ها ۵.۰۳درصد و دو دهک آخر ۵۰.۴درصد بوده است. با آغاز پرداخت یارانه نقدی ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی در سال ۸۹، سهم دهک‌های اول از هزینه‌ها بیشتر شده و از ۵.۳۲درصد به ۵.۶۵درصد رسیده است. در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰، شکاف هزینه‌ای طیف دهک‌های اول و آخر به کمترین مقدار خود در دوره مورد بررسی رسیده است. به‌طوری‌که، در سال ۹۲کمترین شکاف هزینه‌ای ثبت شده است. در این سال سهم دو دهک آهر (نهم و دهم) از هزینه‌های کل ۴۴.۶۳درصد و سهم دو دهک اول (اول و دوم) ۶.۷۹درصد بوده است. بیشترین سهم دو دهک اول و کمترین سهم دو دهک آخر در این سال ثبت شده است. این کاهش اختلاف هزینه‌ها ممکن از به دلیل اثر کمکی یارانه‌های پرداختی بوده باشد. با گذر زمان شاهد آن هستیم که از شدت این اثر کمکی کاسته شده و شکاف هزینه‌ای بیشتر شده است نابرابری و مسائل خارجی در سال ۹۴با امضای توافق برجام، با وجود دوره کوتاه رونق اقتصادی، شکاف هزینه‌ای دهک‌های ابتدایی و انتهایی بیشتر شده است. ممکن است به دلیل کاهش اثر کمکی یارانه ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی باشد و رونق اقتصادی در این دوره اثر مثبتی بر هزینه خانوارها نداشته باشد. با خروج آمریکا از برجام، سهم خانوارهای دهک‌های اول و دوم از هزینه کل به ۵.۸۱درصد کاهش و سهم دهک‌های نهم و دهم به ۴۸.۵درصد افزایش یافته و شکاف هزینه‌ای فقیر و غنی عمیق‌تر شده است. دلیل اصلی آن می‌تواند تشدید تحریم‌ها و جهش تورم و نرخ ارز بوده باشد که باعث شد قدرت خرید خانوارها کاهش یابد. از طرفی، اثرکمکی یارانه ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی نیز در این دوران به حداقل خود رسیده است. به عبارت دیگر، با افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، هزینه همه خانوارها با هم افزایش یافته و در واقع همه با هم فقیرتر شده‌اند، ولی شدت آن برای دهک‌های مختلف متفاوت بوده است. افزایش یارانه یا افزایش تورم؟ در سال ۹۸، پس از افزایش قیمت بنزین، مقدار یارانه‌های نقدی افزایش یافته است. در این سال مقدار یارانه معیشتی وابسته به ابعاد خانوار از ۵۵تا ۲۰۵هزار تومان بوده است. سپس مقدار آن به ۱۰۰هزار تومان افزایش یافته است. شکاف هزینه‌ای دهک‌های اول و آخر مقداری کاهش یافته و ممکن است این اتفاق به دلیل افزایش یارانه‌های معیشتی بوده باشد. البته شایان ذکر است که در این سال سهم هزینه‌ای دهک‌های بالا و پایین هر دو کاهش یافته است. دلیل کاهش اختلاف هزینه‌ای، کاهش بیشتر سهم هزینه‌ای دو دهک بالا بوده است. در سال ۹۹با شروع همه‌گیری کرونا، هزینه خانوارها به دلیل تعطیلی کسب‌وکارها محدود شده است. در این سال سهم دو دهک اول از هزینه کل به ۵.۸۸درصد افزایش و سهم دو دهک آخر به ۴۷.۴۴درصد افزایش یافته است. در نتیجه این اتفاقات، شکاف هزینه‌ای اقشار فقیر و ثروتمند جامعه کاهش یافته است. شارژ دوباره یارانه ها در سال ۱۴۰۱، دولت سیزدهم مقدار یارانه‌های معیشتی را افزایش داده است. به خانوارهای دهک اول تا سوم ۴۰۰هزار تومان و به خانوارهای دهک چهارم تا نهم ۳۰۰هزار تومان یارانه تخصیص داده شده است. با این حال، سهم دهک‌های اول و دوم در این سال به ۶درصد افزایش و سهم دهک‌های نهم و دهک به ۴۶.۲۱درصد کاهش یافته است. به گزارش اکوایران، البته دلیل افزایش سهم خانوارهای دهک اول و دوم از هزینه کل می‌تواند به دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها نیز بوده باشد. زیرا در این سال با حذف ارز ترجیحی، قیمت اقلام اساسی و خوراکی به طرز چشمگیری افزایش یافته است. از آنجایی که حجم قابل توجهی از سبد مصرفی اقشار فقیرتر جامعه از این کالاها تشکیل شده، به معنای افزایش هزینه آنها خواهد بود. شایان ذکر است که بررسی سهم دهک‌ها از هزینه کل به تنهایی معیار مناسبی برای بررسی توزیع درآمد نیست و شاخص‌های دیگر مانند ضریب جینی و مقدار متوسط هزینه‌ها نیز بهتر است مورد بررسی قرار گیرد.
